De Fries, zien tael, zien ambisie
Weeromme naor Essays
Weeromme naor Stellingwarfs
Home
De Fries, zien tael, zien ambisie
Eins al een hiele poze mar veural de laeste maond stonnen de -
alderdeegst grote lanelike - kraanten volschreven over de
aachterstaandsbuurt van Nederlaand, die Frieslaand onderde-haand wodden
is. De bosschop in de meerste stokken was dat de Friezen zels wel wat
toeva-len, ze bin eins best wel aorig mar de eigen tael en veural de
eigen vaasteroeste kultuur zit heur slim in de wegen en… ze hebben
(lange) niet genoeg ambisie...
De tied dat d'r plakken in Frieslaand weren daoj' as butenstaonder en
jongkerel op zaoter-dag- of zundagaovend mar beter niet naor een
maegien ommekieken konnen ligt al een hiel schoft aachter de Fries. De
Fries is deur de tied middelgewieze best een aorig en gaastvri'j
meenske wodden daoj' somstieden ok wel es mit lachen kunnen. Veural de
eigen tael zol de ontwikkeling van de Fries aorig in de wege staon. Et
anleren van bi'jglieks et Fraans, Duuts en veural et Ingels zol vule
belangrieker wezen as et overaende holen van de Friese tael. Bi'j slot
van zaeke zol de Fries vusen te min ambisie hebben om 'in de vaart der
volkeren' mit te kommen mit de rest van Nederlaand.
Al die onderzukers hebben vanzels groot geliek. Waor oonze zuderburen
en westerlingen aovens nao et wark eerst even bi'j de stamkroeg
anstikken om nao een dag van hadde war-ken een pils of een borreltien
te kopen, gaot de Fries rechtstreeks van et wark op huus an. Buten de
deure eten dot de Fries al hielemaole niet. In et uterste geval haelt
hi'j driekeer jaors wat op bi'j de Chinees of bi'j et petathokkien.
Butendeure honger kriegen, alla, mar eten doej' thuus.
De Fries lopt jaoren aachter veurwat bi'jglieks de mode en aandere
laeste ni'jigheden anbe-langt. As de rokkies now lange of kot en as de
broeken now wiede of smalle piepen hebben moeten, et is an de Fries
niet besteded. De Fries wet van gien aandere kleuren as et blauw van de
locht en et gruun van de greide en hoeft dan ok niet een busetillefoon
mit een groot verscheid an kleurig gepimpte opzetstokkies. Even bellen
("Hoi suske, ik woe gewoon dyn stim even heare") dot de Fries toch al
niet zomar even, nee, de Fries moet wel een hiele dringende bosschop
hebben, wil hi'j mit een ander praoten (moeten). Hier is de ekenomie
dan ok niet mit hulpen.
De Fries het een eigen tael die mit een protte centen in et leven holen
wodt mar de Fries kan d'r in Liwwadden, Sneek, Et Vene of Dokkum vaeks
al niet iens mit terechte, laot staon in aandere streken in of buten
Nederlaand. Veur grote bedrieven dan warkelik ok een hiel perbleem as
ze meensken uutwisselen willen mit een vestiging uut een aander plak.
Zokke bedrieven bedaenken heur dan ok wel twiekeer veur dat ze naor
Frieslaand trekken. Hier is de ekenomie dan ok al niet mit hulpen.
De Fries het een kultuur van 'ljipaaien sykje', 'fierljeppe' en
'keatsen' dat veur de rest van Nederlaand eins alliend mar wat
kolderiek overkomt. Veur een betien teniel- of meziekge-zelschop is et
podium in et plaetselike dörpskefe of et zaeltien van Pro Rege vaeks
nog an de roeme kaante. Buten de femilie, een peer vrunden en wat goeie
kunde omme, komt d'r trouwens toch gien kop te kieken of te luusteren
as et nivo wat hoger wodt as 'onderbroe-kenlol'. An uutgaonscentra het
de Fries dan an ien multifunktioneel centrum meer as genoeg en daor is
dan ok nog wel ruumte en tied zat veur een rommelmark en een aovend
bingo. Hier wodt de ekenomie dan ok al niks wiezer van.
De Fries het gien ambisie, wet vaeks mar krapan wat et woord zels
inhoolt. Doe mar ge-woon dan doej' al gek genoeg. Vien niks van wat een
aander dot en zegge zoks al hielendal niet hadde-op. De inkelde Fries
die toch een betien ambisie vertoont het et al vlogge 'heech yn 'e
plâsse' of is een 'dwêrskop' en moet mar gauw weer gewoon doen en
aanders 'opdon-derje', onder eren de oold-direkteur (en
oold-Stellingwarver) van de Friese Akedemie, Lammert Jansma wet d'r
alles van.
De jonge Fries maekt zien testen en toetsen middelgewieze minder goed
as kiender buten Frieslaand. De jonge Fries het van huus uut al niet
een protte 'stimulantia' mitkregen en op schoele wodt de Fries vaeks
alliend klaorstoomd veur haandwark op et leegste plan. Hoe zullen die
schoelemeesters en de oolden ok aanders? Et is heur krekengeliek
overkommen en ze hebben d'r meerstal vrede mit. En et zit diepe, diepe
in de kultuur van de Fries vaaste-roest. Veur een betien opleiding op
nivo kan de Fries niet in zien eigen perveensie terechte. De Fries mit
toch een betien ambisie is dan ok zo vertrokken en zal vaeks eerst
weeromme-kommen as et an zien pensioen toe is. De kiender van zoe'n
Fries blieven waor ze groot-brocht binnen en kommen alliend nog es een
weke uutvanhuus.
Al die onderzukers hebben vanzels gien geliek! Ze bin gek! Waoromme
moet de Fries uut et wark zo neudig eerst in de file en naor de kroeg?
Waoromme zal de Fries buten de deure eten as et thuus ok goed smaekt?
Waoromme moet de Fries an de laeste modeverschiensels mitdoen en altied
et ni'jste van et ni'jste hebben zolange et oolde ding et nog goed dot?
Waoromme zol de Fries de hieltied in een tillefoon kletsen moeten as
hi’j toch gien bos-schop het? Waoromme zal de Fries meer taelen leren
as et Fries en een betien Nederlaans wiels de Fries toch niet langer as
drie naachten van huus gaot? Waoromme zol de Fries om van die grote
bedrieven te springen zitten die een protte drokte en smerigte
mitnemen? Is et hebben van vaast wark warkelik van belang, een protte
vri'je tied niet vule nofliker? Wat is d'r mis mit 'ljipaaien sykje' en
aandere spullegies, is tennis of golf dan zovule te beter? Waoromme
moet de Fries zo neudig naor een opera as et eigen dörpse kienderkoor
ok hiel mooi zingen kan? Waoromme, waoromme, waoromme...
Now ja, zo zeg ie dat gewoonlik niet tegen de Fries mar, uhh... in de
poletiek daor zitten een protte 'krokedillen'. En die krokedillen die
zien et et liefste dat de Fries zo vaeke as 't mar even kan mit zien
geldbuul langeskomt. En iedere keer as de Fries dan bi'j die
krokedillen langeskomt mit een dikke geldbuul dan nemen ze daor een
grote hap uut en daor kun die krokedillen dan zels 'leuke dingen' van
doen veur hun eigen. Mar dan moet de Fries wel es vaeker langeskommen
en dan moet de Fries wel een grote volle geldbuul hebben. En daor-omme
moet de Fries wel wat hadder warken en beter zien best doen op schoele
en uut et wark eerst naor de kroeg en naor et theater gaon in plak van
veur de buis hangen te blieven, golf speulen in plak van knikkeren en
hoepelen, een vule grotere auto, een grote boot, een huus mit vule meer
OZB hebben willen en gao zo mar deur. En dat moet allemaole vanzels
zwaor financierd wodden want dan hebben de krokedillen heur in de
tange. Díe ambisie moet de Fries hebben om dat allemaole te willen. En
as de Fries dat dan ienkeer allemaole het dan moet de Fries de ambisie
hebben om meer te willen en weer es wat aanders en groter, nog vule
meer, vule vaeker es wat aanders en van alles vule groter.
Mar meneer de onderzuker, mag ik jow even in de rede onderbreken? Disse
Fries wil eins niet nog hadder warken, en disse Fries wil hielemaole
niet iedere dag uut et wark, in de smerige file staon en dan eerst nog
naor de kroeg en dan thuus uut de magnetron eten moe-ten. En disse
Fries wil niet naor een opera daor gien meens een woord van verstaon
kan, gien grote auto, boot of huus mit meer OZB en een wurg-hiepeteek.
Disse Fries hoolt van de ruumte, de vri'jhied en de schone locht om him
henne. Disse Fries wil niet iens in een smerig vliegtuug naor Mallorca,
Kreta, Aruba of Hawai mar gaot lieke lief een dag naor Appelsche te
fietsen. Disse Fries die wil gien tropisch regenbos ommekappen veur een
on-nutte hathoolten tuunstoel en dito taofel. Ja meneer de onderzuker
staot now mal te kieken mar disse Fries wil eins alliend mar een betien
warken veur wat eten en wat drinken om himzels en daormit de soorte
overaende te holen. Vule meer hoeft disse Fries niet want dat geft
alliend mar heufdzeerte en piene in de boek. Et is alliend mar locht en
leegte en ie hel-pen de leefruumte om je henne d’r zwaor mit naor de
kloten. Sorry veur mien woordge-bruuk mar ik hebbe now ienkeer niet
zovule leerd. O ja, en die krokedillen? Laot ze zels mar wat hadder
leren en warken want dat vienen ze toch zo belangriek? Die ambisie
meu-gen ze van mi'j hebben, hool ik mien eigen. En hoepel now mar op
mit je onderzuken want ik gao now een posien bi’j de vaort zitten te
visken…
© Piet/er Bult