Taelige overdracht

Weeromme naor Essays
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Taelige overdracht

We kennen allemaole et kreengien wel waorbi’j an de eerste in de kring een kot verhaeltien verteld wodt die dat dan deur vertellen moet an degene naost him. Die vertelt et ok weer deur an degene naost him en dat gaot dan krek zolange as et verhaeltien de hiele kring rond west het. Vaeks blift d’r an ’t aende van de kring niet al te vule meer over van et oorspronkelike verhael. Mit vertaelings – zoas et vertaelen van de Biebel – hej’ hier ok mit te maeken.

De Oosterieker Ludwig Joseph Johann Wittgenstein (1889-1951) het dit verschiensel op zien eigen taelfilesofische meniere es onderzocht; es krek keken hoe et warkt mit die taelige overdracht tussen meensken. De overdracht van een betekenisse van een spreker (zender) naor degene die anspreuken wodt (ontvanger)”:

Zender
          Z-gedaachte (beeld)
                     Z-formelering
                               Z-tael   
                                         Z-praoten/Z-schrieven/Z-ezv
                                                   Overdracht
                                         O-luusteren/O-lezen/O-ezv
                               O-tael
                     O-interpretaosie
          O-gedaachte (beeld)
Ontvanger

De zender het een gedaachte (beeld) die hi’j omschrift in zinnen van woorden. Hi’j bruukt zien eigen ‘taelkunnen’ om te praoten of te schrieven. De ontvanger heurt of lest en interpreteert dat wat hi’j heurt of lest en krigt daor zien gedaachte (beeld) bi’j.

De waorhiedsveurweerde van de overdracht wodt uutaendelik formeleerd in een ‘metatael’ die de objekttael bevaemt én de semantische predikaoten die neudig binnen om de eigenschoppen vaaste te leggen. Wat praoters zeggen en hoe we praoters begriepen, wodt verbunnen mit wat ze mit woorden doen en wat veur effekten die taelhandelings hebben. Een zin geft een beeld (plaetien) van een warkelikhied. Et is de keunst om, deur mit woorden te praoten datzelde beeld (plaetien) bi’j de luusterer over te brengen. Dat vaalt vaeks niet toe. Vandaor, dawwe nog al gauw es een ‘kommunikaosieperbleem’ hebben deur wat aanders over te brengen as dawwe bedoeld hadden of dawwe d’r wat aanders bi’j bedaenken (zien) as dat d’r eins zegd is.

Een belangriek onderdiel bi’j de taelige overdracht is de ‘kontekst’ zoas in et zinnegien van de valse vrunden: een behanger het et over aandere banen as de banen van een automonteur. As et over et bouwen van een huus en varven en behangen gaot dan zal de automonteur de behanger wel begriepen. As et over et onderwegens wezen en mit een lekke baand in de baarm staon gaot dan zal de behanger de automonteur ok wel begriepen.

Een bekende ‘kreet’ uut de taelfilesefie:
Waoj’ niet over praoten kunnen, daor moej’ je over stilleholen.


© Piet/er Bult