Doemske
Weeromme naor Etymologie
Weeromme naor Stellingwarfs
Home
Doemske
Op mien etymologisch onderzuuk kwa'k diskeer de 'duimeling' tegen in et
twie-dielig Militair woordeboek van H.M.F. Landolt, uutgeven deur A.W.
Sijthoff te Leiden in 1861. Et gaot dan - krek as bi'j de haanske - ok
weer over de uutrusting van soldaoten die bruukt wodde in oorlogstied.
Et doemske wodde bruukt as bescharming van de doeme bi'j et anstikken
van een vuurmond, een kenon. Van veuren uut wodde daor eerst een kwatse
zwat kruud in stopt en androkt en daor kwam een koegel stief veur te
liggen. Mit dat androkken van et zwatte kruud en die koegel mos iene
een doeme op et anstikgattien holen aanders zol et kruud d'r daor lieke
hadde weer uut lopen. En mit vuur wodde et zwat kruud ansteuken en
ontston d'r een geweldige knal en steuf de koegel wietwaor. Bi'j et
ontstaon van die knal van et zwatte kruud kwam d'r ok wel wat vuur uut
et anstikgattien weeromme. As bescharming bi'j dat anstikken wodde dan
et 'doemske' bruukt om je vinger niet te branen. "Een
gereedschap voor veldgeschut, dienende om gedurende het laden en
wisschen het zundgat digt te houden, om de vonken, die in de ziel
terugblijven, te doen uitdooven. Bij het batterijgeschut is een
dergelijk gereedschap onder den naam van 'Zundgatkussentje' bekend.", leert oons et oolde militaire woordeboek.
Ik trok vanzels ok es even weer naor et hatte van et Nedersaksisch rebeid.
"Wan du dein stuck also ladest, so thue alwegen ein daumb heue auf das pulfer und dann die kugel darauf."
We vunnen wel een stok of acht betekenissen waor et 'doemske' de
heufdrolle in speult: 1. de doeme (däumerling) speulde naost de
wiesvinger (deuterling) en de middelvinger (goldfinger) een belangrieke
rolle as kommenikasoiemiddel in de oolde oorlogen 2. een theca,
tumling, deumling of daumenfinger, wodde bruukt om die om een zere
vinger te doen as bescharming tegen een infektie 3. een doemeling mit
iezeren pennen om droeven te plokken 4. een klein meenske, een Hans
Däumling (klein doempien), en een keerl as min duum, he is so lüti as
min duum 5. en gao zo mar deur tot de kamme van een taandviel...
Een protte van oons kennen de lengtemaot 'elle' nog wel die deur de
lappiesman vaeke mit de aarmtakke bemeten wodde. De iene lappiesman was
vaeks wat ri'jer as de aander en aj' dochten daj' wat een krappe 'elle'
toemeten kregen dan zeej' tegen de man dat hi'j lichtkaans mit de
'doeme-elle' meten hadde omreden de ofstaand van et puntien van de
doeme tot an de aarmtakke de kotste maote het. As et puntien van de
middelvinger (gooldvinger) bruukt wodde dan kreej' haost tien
centimeter meer.
Tja, en waoromme de middelvinger et gooldvingertien nuumd wodde..?
Beste manluden, vraoge daor de vrouw mar es naor...
© Piet/er Bult