Mar wat stuur ie dan eins, taelkundig zien? Now, een kaorte kennen we deur hiel et Nedersaksisch gebied henne wel zoas van et Latiense charta, et Romeinse carta, et Fraanse charte of et Engelse chart of card. Et gaot in al disse gevallen om rechtuut, rechtan een stok pepier, meerstal een wat dikker stok pepier, licht kerton, mit ongeveer de ofmetings van - zeg mar - een grote briefkaorte. Dat het in et Nedersaksisch niet altied zo west. Van vroegertieden - zeg mar van om 1304 henne - wee'we dat et woord kaorte as soortnaeme bruukt wodde veur een soort pepier. In de veertiende en ok nog wel in de vuuftiende ieuw wodde dat woord kaorte ok nog wel bruukt veur perkement. Zoksoorte perkement kwam nog et meerste mit oons briefpepier - wat groter as een A-viertien - overien.

Veur de gewone man was kaortepepier gien gewoon goed. Et wodde alliend bruukt deur hoogstaond volk as keunings, keizers en bisschoppen en zo, die daor vaeks heur wetten, regels en overienkomsten mit naobers(lanen) op schreven. Dat schrieven dee zoe'n keuning of bisschop trouwens vaeks niet zels. De meersten van heur konnen niet iens schrieven mar an alle hoven en bisdoms was in die tied vaeks wel een vaaste schriever in dienst. Krek as een eigen bakker en een eigen (wien)schinker. Kiek mar es in de 'Biebel in et Stellingwarfs', een uutgifte van de Stellingwarver Schrieversronte. Oeps... Wat floept mi'j dat now toch mal tot de mond uut. Nee, die Biebel is gien uutgifte van de Schrieversronte (Pieter hadde et niet zo op biebels), die biebel is een uutgifte van de Stichting Stellingwarfs Eigen, naor ik mien. Mar nog even over dat kaorte of zo wi'j hier in Stellingwarf meerstal zeggen: die kaorte.

In vroeger tied was et vaeks zo dat een keuning of keizer zels niet schrieven kon mar wel et kaortepepier of perkement in eigendom hadde. As d'r dan bi'jglieks een genaodebrief, een laandrecht, een oorkonde of ien of aandere ni'je wet opschreven wodden mos dan deden de keuning en de schriever dat vaeks mit zien beidend. De keuning dikteerde en de schriever schreef dat dan op. Dat woord dikteren vienen we ok nog weeromme in oons bekende Stellingwarfs diktee, een twintigjaorliks weerommekommende belangrieke happening van de Stellingwarver Schrieversronte, eeh, ja, now zeg ik et -geleuf ik- wel goed.

Now wol et ok wel es gebeuren dat de keuning gien tied of nocht hadde an dat schrieven. Dan gaf hi'j de schriever een onbeschreven vellegien kaorte mit, waor de beste man - et weren altied manluden - dan wel zien zegel alvaast onder hong of op plakte. Zoe'n kaorte of stok pepier hiette dan, et oons ok wel bekende 'carte bianca', of 'kaorte blaans', zoas wi'j zeggen.

Zoe'n kaorte wodde hier en daor ok wel een 'membraam' nuumd. Et wat dikkere kaorte komt van et Romeinse 'cartone' (Stell.: kerton). Dit wodde vaeks bruukt as 'papdeksel' op een boek. Om nog even op die Biebel weeromme te kommen. Een kaorte wodt ok nuumd bi'j et Heilig Aovendmaol. Dan hiette zoe'n kaorte een 'dedikt'. Op die kaorte of stok pepier (perkement) ston dan de tekst die veurleesd wodde. Zeg mar een taofelrede zoas vandaege-de-dag ok nog altied gebruuk is bi'j eetgelegenheden van hoge heren en vrouwluden. Oonze keuning lest ok altied een taofelrede veur as d'r hoge gaasten op bezuke kommen.

Lichtkaans dat die veurleeskaorte laeter overneumen is as 'menukaorte' in de harbarge, weer laeter in et resteraant. De spieskaorte en de wienkaorte, bin daor aorige veurbelen van. We kennen in de ni'je tied de kaorte ok as 'tessera', as intreekaortien, as treinkaortien, passekaorte, vesitekaortien, studentekaorte, as briefkaorte en gao zo mar deur; tegenwoordig haost allemaole vervongen deur een kaortien van plestiek. D'r wodde niet alliend tekst op kaorten schreven mar d'r wodde ok wel op tekend en ok wel op varfd. Een ofgeleide daor weer van is een prentbriefkaorte, et album of et 'spel kaorten', zoas wi'j dat kennen van de Stellingwarver spreukelinder - een uutgifte van de Stellingwarver Schrieversronte. Oeps... now zeg ik et weer. Niet van de Stellingwarver Schrieversronte mar een uutgifte van uutgeveri'je Van de Berg uut Almere in saemenwarking mit de Schrieversronte; dat dan weer wel, vanzels.

Van die spreukekelinder kennen we gezegdes as: mit kaorten pimpelen, de starkste kaorte veur de laeste slag beweren, alles op iene kaorte zetten, je kaorte bugen en een beuse kaorte. Kiek veur de betekenissen van al disse gezegden mar es aachterop de spreukekelinder, toch ok wat een uutgifte van de Schrieversronte, zuwwe mar zeggen. In et Stellingwarfs Woordeboek, ok een uutgifte van de Stellingwarver Schrieversronte, staon nog vule meer spreuken waor et woord kaorte in veurkomt. Ikzels vien dit trouwens ok een hiele aorige: hi'j neum bier, tebak, twie kaorten en vier piepen mit. Zoe'niene kwam dan, om briedvoerig uut te stokken dat hi'j in vrede kwam en goeie bedoelings hadde. En de 'Fraanse kaorte' kennen we van koejonge, cowboy Gerard de Vries zien vassien 'Het spel kaarten', de twienenvuuftig speulkaorten die as (duvels) psalmboek, karkeboek en biebel bezongen en uutlegd wodt.