Kuunder

Weeromme naor Etymologie
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Kuunder

De naeme kuunder is van komof van Cunera en al hiel lange bekend. Etymologisch niet verantwoord mar over dat Cunera is wel een hiel aorig verhael te vertellen.

Disse Cunera (van rond 337 of van rond 454) was de bescharmheilige tegen keel- en veeziekten. Neffens de legende was zi'j de dochter van hertog Aurelius en Florencia, de christelijke dochter van de sultan van Babylonië. Cunera is nooit an de man raekt.

In de veertiende-ieuwse levensbeschrieving van Cunera (een Passio) wodt heur leven in verbaand brocht mit dat van heur nicht, de ok wel bekende heilige Ursula van Keulen. In 337 zol Ursula aan Cunera vraogd hebben om mit te gaon op pelgrimstocht naor Rome. Op de weerommereize wodden de schippen van et gezelschap bi'j Keulen overvalen en de reisgenoten, onder wie Ursula en heur elfduzend maegden (bekend van de elfduzend mark van Stienwiek!), wodden ommebrocht. Mar Cunera wodde redded deur de koning van de Rijn, die onder de indrok raekt was van heur verschiening. Hi'j verstopte heur onder zien maantel en nam heur mit naor zien kesteel in Rhenen.

Daor vul zi'j mit de kont in de botter, mar biddede, vaastte en hulp de aarme meensken. De keuning wardeerde heur zo dat hi'j heur de sleutel van al 'sinen dingen’ gaf, zodat zi'j bi'j zien ofwezigens de feitelike macht hadde. Dit maekte dat de keuninginne een verschrikkelike hekel an heur kreeg en heur zwat perbeerde te maeken bi'j heur man. Doe de keuninginne een keer zag dat Cunera nao et eten et overbleven eten van de taofel haelde om an de aarme meensken te geven, zee zi'j tegen heur man dat ze van hun bezit steul. De keuning reup et maechien bi'j him en vreug heur zien te laoten wat ze onder heur maantel hadde. Doe biddede zi'j tot God, en et mitneumen brood veraanderde in holtsnippers. Dit maekte de keuninginne nog vule lelker, en ze besleut om heur van kaant te maeken.

Dood deur wurging

Op een dag dat de keuning op jacht was, wurgden de keuninginne en iene van heur diensters Cunera mit een doek en begreuven heur in een peerdestal. Doe de keuning weer thuus kwam en vreug waor Cunera was, beweerde zien vrouw dat heur femilie opiens kommen was en heur mitneumen hadde. De peerden die veur de jacht bruukt weren weigerden liekwels de stal in te gaon waor Cunera begreuven lag. Aovons zag een knecht in de peerdestal braandende keersen in de vorm van een kruus. Hi'j vertelde dat an de keuning, die zien knechten op onderzuuk stuurde. Zi'j vunnen et vasse graf en greuven et lichem van de heilige op. De keuning begreep drekt wat d'r gebeurd was en leut zien vrouw zo slim zeerdoen dat zi'j daornao drie daegen as een waonzinnige raozend en tierend deur et laand leup, heur et haor van de kop trok, heur kleraosie stokkend trok en zich bi'j slot van zaeke van een barg ofvalen leut.

Een protte jaoren naotied was Willibrord, de eerste bisschop van Utrecht (658-739), van Rhenen onderwegens naor Keulen. Et volk vertelde him over de wonders die daor gebeurden en vreug him om et lichem van Cunera op te greven en et in een schrijn te leggen, een officieuze heiligverklaoring. Inderdaod keerde de bisschop laeter weeromme veur die plechtigheden. Hi'j bepaolde heur feestdag op 28 oktober, de dag van heur wegraeken. Naotied, bi'j heur opname in de Utrechtse heiligenkelender, wodde heur feestdag vaastesteld op 12 juni, de dag van heur heiligverklaoring. Rond et graf in Rhenen gebeurden een protte wonders.

Aachter dit sprokiesachtige verhael lieken trouwens ok historische feiten te zitten. Aldereerst is daor et kesteel van de keuning van de Rijn. Archeologisch onderzuuk het uutwezen dat d'r tegen et aende van de vierde en et begin van de vuufde ieuw inderdaod een machtscentrum in de buurt van Rhenen west het. De dichtebi'j gelegen Donderbarg, de Laorsebarg en de Grebbebarg komen riekaans in anmarking as de barg waor de jeloerse keuninginne heur van kaant maekt hebben zol. De zonuumde wurgdoek (een ‘dwale’) van Cunera – in de veertiende ieuw nuumd as reliek van de heilige – wodt verbunnen an de doek die now in Museum et Catharijnekonvent in Utrecht ligt. Et fabrikaot liekt stark op Koptisch weefsel uut Iegypte en dateert uut de vierde of vuufde ieuw. In een machtscentrum dat Rhenen lichtkaans west het, is de anwezigens van zoe'n soorte dure doek niet ondaenkber. Et thema van de schinking van de sleutel – de bestuursmacht – bi'j slot van zaeke, komt wel vaeker veur in de vroeg-middelieuwse literetuur en is een realistisch gegeven in et hofleven. Bi'j ofwezigens van de keuning was de keuninginne de huudster van de keuninklike schatkiste, waor zi'j een zekere politieke machtspesisie mit opbouwen kon. Et verlös van dit recht kan dan ok wissezeker tot grote woede leided hebben.

Dat d'r in et verhael een opmarkelik tal historisch, realistische feiten lieken te zitten, wil liekwels niet zeggen dat de persoon Cunera ok wel degelik bestaon het. Et kan wezen dat een oold verhael, ieuwenlaank rondverteld, bruukt wodde om daor een heilige van te maeken. In et geval van Cunera is et niet ondaenkber dat ze een adelsheilige wodden is. Nao de karstening wodde dit type heiligen deur de elite opvoerd om daor heur vroegere charismatische en sociaole pesisie mit haandhaeven te kunnen. Een karke of klooster konnen zi'j opdregen an disse ‘eigen’ heilige.

Vereringe

Cunera komt veur de eerste keer veur in een Engels haandschrift dat tussen 1054 en 1072 schreven is. Ze wodt nuumd tussen heiligen uut de Nederlanen as Willibrordus, Trudo en Liudger, en de vrouwluden Pelagia en Walburga, de leste een volgelinge van Bonifacius en vereerd in Tiel. De interesse in zokke lekaole heiligen wodde liekwels niet toejuicht deur de karke. Et is dan ok niet vremd dat bisschop Meinwerc van Paderborn, de zeune van Adela van Hamaland, marken lat dat hi'j niet onder de indrok is van disse heilige, zoas op vaalt te maeken uut zien levensbeschrieving van omstreeks 1160. De plaetselike bevolking docht daor kennelik aanders over, want zi'j wollen neffens dit verhael now krek zweren op Cunera heur relieken.

De vereringe van Cunera was in de twaelfde ieuw dus al een zaeke van et volk wodden. Neffens Cunera heur levensbeschrieving was et de plaetselike bevolking die an de bisschop vreug of hi'j de heilige verheffen wol. De Passio wodde in de twiede helte van de veertiende ieuw op schrift steld. Dit was zeker et gevolg van de weens van de bewoners om van Rhenen een bedevaortplak te maeken en zodoende inkomsten te hebben. Naost et levensverhael van Cunera wodden ok de meraokels die bi'j heur graf gebeurden op schrift steld. De Passio S. Cunerae wodde in 1479 toevoegd an de eerste drokken van de Legenda Aurea, de beroemde verzaemeling van heiligenverhaelen, en Cunera wodde opneumen in de Utrechtse heiligenkelender. De verering van de heilige – onder meer as bescharmster van peerden – hadde heur hoogtepunt in de vuuftiende en zestiende ieuw. Mar ok nog in de twintigste ieuw wodde in et Braobaanse Heeswiek tiedens de Cunera-bedevaortsweke in juni et vee zegend. In 1969 wodde ze bi'j een grote opschoning uut de officiële Romeinse heiligenkelender schrapt.


© Piet/er Bult