Winterreize

Terug naar Gedichten
Terug naar Stellingwarfs
Home


Winterreize...

"Ma'k jim een cyclus van zwaormoedige gedichten heuren laoten?
Ik vien ze mooier as alle aanderen en bin d'r wis van dat jim ze ok hiel aorig vienen zullen."


Disse woorden van Franz (Peter) Schubert (1797-1828), zegd op een koolde novemberdag, zetten de toon veur iene van de aldermooiste gedichtecycli die as d'r deur de jaoren henne schreven is: Winterreise van Wilhelm Müller (1794-1827). De vierentwintig gedichten raekten de gevulige snaore van kompenist Franz Schubert in de laeste jaoren van zien leven.
Schubert raekte weg op 19 november 1828 en is amper 31 jaor wodden.
Müller het Schubert de muzikaole bewarking van zien gedichten nooit heurd want hi'j raekte al een peer jaor eerder weg in de oolder van 34 jaor.

Waor gaot et over ?
De cyclus het zien follement op een aldergloependste hatzeerte.
Een jongkerel (ziel) zonder een naeme (bloot) trekt wanhopig en in groot verdriet de stad uut waor hi'j woonde.
Et maegien waor hi'j hielendal kepot van was het veur een aander keuzen.

Et is winter, et is koold en overal ligt sni'j en ies.
Wanhopig en mit heugenschop an een vervleugen liefde begint de jongkerel an zien ienzeme reize deur een onherbargzem laandschop.
Et wodt een reize waor giendertied iene van weerommekommen is.
We zien zien verlangst naor de dood en de stried mit zien laetste betien levenskracht.
Gien meenske gaot mit de reiziger mit.
Alliend een zwatte kri'je vligt mit him tot an 't aende "... trouw tot an et graf" ('... Treue bis zum Grabe').

De dichter vergeliekt et koolde, troosteloze laandschop buten, mit een innerlike leegte wiels hi'j, de grote steden ontlopend, van plak naor plak reizigd mar nargens rust vint.

Mit "Welterusten" ('Gute Nacht') wodt de toon zet veur de aandere gedichten. Et gevuulte van een niet te troosten verdriet komt veerder uut, in "Op et waeter" ('Auf dem Flusse') om tot een eerste rust- mar ok tot een hoogtepunt te kommen in "... zo'k mi'j niet zo aarmoedig vulen" ('... war ich so elend nicht').
D'r is eins mar ien mement dat hi'j zien woede niet verstoppen kan en dat is in et twiede vas "Et weervaantien" ('Der Wetterfahne).
Veur de rest is 't ien en al verdriet, piene en hatzeerte, tot hi'j bi'j "De wegwiezer" ('Der Wegweiser') komt.
Dan komt haost wat een berusting in zien lot.
Van daor of heur ie zien breuken hatte veerder verkroemelen tot hi'j aentienbesluut zien lot verbint mit dat van "De dri'jorgelman" ('Der Leiermann').

In "De liendeboom" (Der Lindenbaum) en "Meitiedsdroom" (Frühlingstraum) lat de componist een lieflike en melodische toon heuren, mar de meerste stokken aosemen een moedeloze sfeer.
Et "Rust" (Rast) is hier een aorig veurbeeld van. De reiziger vint uutaendelik een slaopplak en vaalt hielendal leeg op 'e grond daele, mar vint gien innerlike rust.
Seins vint hi'j nog een betien kracht en wodt et allemaole wat beslister van kerakter, zoas in "De Post" (Die Post), waorin de reiziger een posthoorn heurt en hoopt op een bericht van zien maegien. De wanhoop en de desillusie winnen et uutaenlik toch en De Winterreize sluut haost zonder emosie of mit et wat triestige "De dri'jorgelman" (Der Leiermann). De heufdpersoon het now alle hoop veren laoten en zuukt et gezelschop op van een wat vremde, oolde orgeldri'jer (veurstelling van de dood) die veerder deur alleman meden wodt.

'Die Winterreise' is iene van de monementen uut de klassieke muziekliteratuur en tot an vandaege-de-dag nog de hieltied van een grote weerde! Et is ét requiem deur alle jaoren henne.


Welterusten (01)

As vremde bin 'k hier henne kommen,
en as een vremde goa 'k weer vot.
De meimaond was mi'j toegedaon
mit mennig boeket van bloemen.
Et maegien praotte over liefde,
de moeke alderdeegst al over trouwen,
now is et bestaon zo duuster,
en de weg ligt vol mit sni'j.

Ik kan veur al mien reizen
de goeie tied niet kiezen,
moet mi'jzels de weg wiezen
in disse duusterte.
Een schaad van maonelocht
trekt as een buisien mit,
en in et witte klied
zuuk ik et spoor as wild.

Waorom zo'k nog langer ommehangen,
tot de meensken mi'j votjaegen?
Laot de rothonnen goelen
veur et huus van heur baos;
de liefde hoolt van zwalken
- God het heur zo maekt -
van d' iene naor d' aander.
Mien lieverd, welterusten!

'k Wil je niet storen in je droom,
et zol jammer wezen van je rust.
Ie zullen mi'j niet lopen heuren
sloeps, stillegies doe 'k de deure dichte!
Schrieve in 't veurbi'jgaon
op je deure: welterusten,
daoran kuj' dan weten,
da'k an je docht hebbe.


Et weervaantien (02)

De wiend speult mit et weervaantien
op et huus van mien mooi lief maegien.
Ik docht doe in mien verbelinge,
dat et de aarme vlochteling uutfluitte.

Hi'j hadde et ok eerder vernemen moeten,
al an et bottien dat an 't huus zat,
dan hadde hi'j gienertied een degelike
vrouw zuken wild in dit huus.

De wiend speult binnen mit de hatten
krek as op 't dak, alliend niet zo luud.
Wat kan mien piene heur ok schelen?
Heur kiend is een rieke bruid.


Bevreuren traonen (03)

Bevreuren druppen valen
van mien wangen daele:
of is 't mi'j now ontkommen,
da'k goeld hebbe?

Och traonen, mien traonen,
en bin jim alderdeegst zo li'j,
daj'm tot ies bevriezen
krek as koolde morgendieze?

En toch wellen jim op
glundig hiete uut mien hatte,
krek aj'm 't ies van de hiele winter
smulten laoten wollen!


Verstarring (04)

Ik zuke vergees in de sni'j
naor heur voetstappen,
waor zi'j an mien aarm
over de grune greide trok.

Ik kan de grond wel tuten,
dwas deur sni'j en ies
mit mien hiete traonen,
tot da'k de eerde zie.

Waor vien ik een blossem,
waor vien ik gruun grös?
De bloemen die bin wegraekt,
et grös licht d'r mar schraol henne.

Za'k dan gien heugenschop
mitnemen van hiere?
As mien hatzeerte over is,
wie zal mi'j over heur vertellen?

Mien hatte liekt wel wegraekt,
heur beeld zit daor vaaste in;
mar as et hatte veerder smult,
dan bin 'k heur beeld ok kwiet!


De liendeboom (05)

Butendeure, bi'j et stap
daor staot een liendeboom;
ik droomde in zien schaad
een protte zute dromen.

Ik karfde in zien schosse
een protte lieve woorties;
a'k bliede was of tiezig
trok hi'j mi'j altied an.

Ik mos ok altied zwalken
deur et diepste van de naacht,
doe he'k nog in et duuster
mien ogen es dichte daon.

En zien twiegen boesden,
as reupen ze naor mi'j:
kom hier bi'j mi'j, vrund,
hier vien ie je rust!

De koolde wiend die blaosde
mi'j recht in et gezichte;
de hoed vleug van mien heufd,
ik dri'jde mi'j niet omme.

Now bin 'k een hiel aende
veer vot van dat plak,
mar nog heur 'k 'm boezen:
daor vien ie je rust!


Waeterloop (06)

Hiel wat traonen uut mien ogen
bin in de sni'j valen;
zien koolde flatten zoegen
dustig de hiete piene op.

As et grös uutlopen wil,
dan wi'jt daor een li'je wiend,
en et ies dat knapt tot schollen
en de zaachte sni'j smult vot.

Sni'j, ie kennen mien begeer,
vertel, waor gaoj' op an?
Doe krek as mien traonen,
laot de waeterloop je mitnemen.

Ie zullen mit 'm deur de stad trekken,
drokke straoten in en uut;
aj' mien hiete traonen dan vulen,
is daor et huus van mien liefste.


Op et waeter (07)

Ie, die zo listerig broesden,
ie, heldere, woeste stroom,
hoe stille bi'j wodden,
zeggen niet iens even dag.

Mit 'n hadde, stieve koste
hej' jezels bedekt,
lig ie koold en onbewegelik
lang uutstrekt deur 't zaand.

In je hadde laoge kras ik
mit een scharpe stien
de naeme van mien liefste
mit de daotum en de tied:

De dag doe'k je veur 't eerst zag,
De dag doe 'k ok weer votgong;
En rond de naeme en de ciefers
staot now een breuken ring.

Mien hatte, in dit laekien
herken ie now je beeld?
As et onder zien koste
zienderogen tot je komt?


Weerommekieken (08)

Et braant onder mien beide bienen,
al loop ik over sni'j en ies,
ik mag niet weer aosemhaelen,
tot da'k de torens niet meer zie.

Ik hebbe mi'j an alle stienen stoten,
zo vlogge vleug ik de stad uut;
de kri'jen smeten sni'j en ies
op mien hoed, van ieder huus.

Hoe aanders hej' mi'j inhaeld,
ieje, stad van losbaandighied!
An jow blinkerige veensters zongen
et lurkien en de nachtegaal as besten.

De ronde liendebomen bluuiden,
de heldere gruppen broesden slim,
en och, twie maegiesogen gloeiden.
Doe was 't mit je daon, mien vrund!

A'k an die dag weeromme daenke,
dan wi'k nog ienkeer ommekieken.
Wi'k graeg weeromme stoetelen,
en veur heur huus even stillestaon.


Dwaellocht (09)

Naor de diepste grotten
lokte een dwaellocht mi'j;
hoe ik een uutgang vienen zal,
komt amper in mi'j op.

Ik bin 't wend om te verdwaelen,
wegen kommen altied wel argens uut;
oonze wille en oons goelen,
et spul van dwaellocht om oons henne!

Deur de dreuge loop van de revier
gao 'k kalmpies naor beneden,
iedere stroom lopt naor de zee toe,
alle piene naor zien aende.


Rust (10)

Ik verneem now eerst hoe muui a'k bin,
now ik mi'j even daele geef;
et zwalken hul mi'j in de bienen
op de onbegaonbere weg.

De voeten vreugen niet om rust,
mar 't was te koold om staon te blieven;
de rogge vuulde ok niet zwaor,
et wi'jen hulp mi'j altied weer veuruut.

In een hokke van een koleboer
bin 'k een posien zitten gaon.
Mar mien bienen rusten niet:
zo zeer deden heur groeten.

Ok ie, mien hatte, in stried en storm
zo wild en hielendal niet bange,
vulen in de stilte eerst de slange
die je mit zien hiete tonge wakker ropt!


Meitiedsdroom (11)

Ik droomde van bonte bloemen,
zoas ze bluuien in de meimaond;
ik droomde van grune greiden,
van vrolik voegelgekwetter.

En doe de haenen kri'jden,
doe gongen mien ogen eupen;
et was koold en et was duuster,
de raeven raosden van et dak.

Mar op de veensterruten,
wie schilderde die blaeder daor?
lach ie mar mit de dromer,
die bloemen in de winter zag?

Ik droomde van lief en liefde,
van een mooi maegien,
van hatten en van tuten,
van lust en zalighied.

En doe de haenen kri'jden,
doe gong mien hatte eupen;
now zit ik hier alliend
en overdaenk mien droom.

Ik doe mien ogen weer dichte,
mien hatte vuult nog altied waarm.
Wanneer wodden je blaeder op 't veenster gruun?
Wanneer za'k mien liefste in mien aarms holen?


Ienzemhied (12)

Zoas een duustere wolke
deur een heldere locht trekt,
as in de toppe van de denne
een zwak briesien wi'jt:

Zo loop ik mien weg
hieltied deur mit traoge stappen,
deur een lochtig, vrolik leven
ienzem en zonder iene dag te zeggen.

Ach, de locht is zo rustig!
Ach, de wereld is zo locht!
As de storm nog es raozen zol,
zo'k mi'j niet zo aarmoedig vulen.


De post (13)

Op 'e straote klinkt een posthoorn.
Wat brengt hi'j, en waorom zoe'n kebaol,
mien hatte?

De post het gien brief veur jow.
Vanwaor dan die wonderlike drang,
mien hatte?

Now ja, de post komt uut de stad,
waor ik een hiel lief maegien ken,
mien hatte!

Wi'j' wel es ienkeer ommekieken,
en vraogen, hoe as 't daor gaot,
mien hatte?


Et oolde heufd (14)

De riepe het een witte glaans
over mien haorbos stri'jd;
Ik docht al een oolde man te wezen
en daor wa'k bliede omme.

Al vlogge smultte et weer vot,
en he'k weer pikzwat haor,
wao'k van griezel sund ik jong was
hoe lang moe'k nog tot de baor!

Van aovendrood tot morgenlochten
wodde mennig heufd al gries.
Wie geleuft et? want mientes wodde 't niet
op disse hiele reize!


De kri'je (15)

Een kri'je was mit mi'j
tot de stad uut trokken,
het tot vandaege d' hieltied
om mi'j henne vleugen.

Kri'je, wonderlik dier,
wi'j' niet bi'j mi'j weggaon?
Daenk ie, al vlogge as buit
mien lichem an te pakken?

Now, et zal niet lange meer duren
an de kroemhaansel.
Kri'je, blief mi'j uutaendelik
trouw tot an et graf!


Laeste hoop (16)

Hier en daor is an de bomen
mennig bruunbont blad te zien,
en ik blief pattietoeren in gedaachten
veur zokke bomen staon.

Ik zuuk dan naor dat iene blad,
en hang mien hoop daoran;
as de wiend dan mit mien blad speult,
dan tril ik, al wa'k trillen kan.

Ach, en vaalt et blad dan van de boom,
dan vaalt mien hope d'r mit of;
vaal ikzels mit op de grond,
goele op 't graf van mien hoop.


In et dörp (17)

De honnen blaffen, de kettens rammelen;
de meensken slaopen op heur bedden,
dromen meerstal, van wat ze niet hebben,
doen heur tegoed an goed en an kwaod;

En morgenvroeg is alles vervleugen.
Now, zi'j hebben heur pat dan had
en hopen, wat ze nog over leuten,
weeromme te vienen op heur kussen.

Blaf mi'j now vot, jim waekende honnen,
laot mi'j niet rusten in et sloemerure!
Ik bin klaor mit alle dromeri'je.
Wat za'k nog bi'j de slaopenden ommemaelen?


De stormachtige morgen (18)

Hoe het de storm et grauwe klied
van de hemel toch verscheurd!
De wolkenfladden flodderen
omme in een flauw gevecht.

En rooie vlammen vuur
schieten tussen heur deur;
dat nuum ik now een morgen
die recht dot an mien stemming!

Mien hatte zicht an de hemel
zien weerscheide schilderd
et is alliend mar winter,
de winter koold en wild!


Misleiding (19)

Een locht daanst vrundelik veur mi'j uut,
ik volge et kriskras;
ik volg et graeg en ik zie dan,
dat et de zwarver lokt.

Ach! wie zoas ik zo aarmoedig is,
geft him graeg over an de kleurde list,
die, nao ies en naacht en de verschrikking,
him een helder, waarm huus wist.

En een goeie ziel daorbinnen.
Misleiding is veur mi'j eerst weenst!


De wegwiezer (20)

Waorom gao'k niet et pad,
dat aandere zwarvers gaon,
zuuk ik verstopte gloppen,
over besni'jde heuveltoppen henne?

Ik hebbe toch niks misdaon,
da'k meensken uut de weg gaon zol,
wat veur een dwaes gegunter
drift mi'j in de woesteni'jen?

Wegwiezers staon op de straoten,
wiezen naor de stad toe.
En ik zwarve almar veerder
rusteloos op zuuk naor rust.

Een wegwiezer zie 'k staon
onwrikber veur mien geest;
ien pad moe'k nog gaon,
vanwaor gieniene iens weerommekwam.


De harbarge (21)

Mien pad dat het mi'j
naor een karkhof brocht;
hier wi'k even bekommen,
ha'k veur mi'jzels bedocht.

Jim grune rouwkraansen
kun best et teken wezen,
die muuie zwarvers nugen
de koele harbarg in.

Bin dan in dit huus
alle kaemers al bezet?
Eins bin 'k te muui om weg te raeken,
Mar bin wel dodelik slim ziek.

O, onbaarmhattige kroeg,
ie wiezen mi'j toch de deure?
Now veerder dan, de hieltied veerder,
Mit mien trouwe waandelstok!


Moed (22)

Vligt de sni'j mi'j in 't gezichte,
dan schudde ik et naor beneden.
As mien hatte in mien bost wat zegt,
dan zing ik helder en bliede.

Ik luuster niet, naor wat et zegt,
hebbe d'r gien oren naor;
ik vuul niet, wat et klaegt,
krimmeneren dat is veur dwaezen.

Vrolik de wereld in
tegen weer en wiend!
As d'r gien God op eerde is,
dan biwwe zels mar goden!


De bi'jzunnen (23)

Drie zunnen za'k an de hemel staon,
hebbe d'r lange andachtig naor keken;
en zi'j stonnen daor ok zo te steren,
as wollen ze niet meer bi'j mi'j weg.

Ach, mien zunnen bi'j'm niet!
Kiek aanderen toch in et gezichte!
Ja, lessend ha'k ok wel drieje;
de beide besten die bin ondergaon.

Gong de dadde d'r mar aachteran!
Ik zol liever in et duuster wezen.


De dri'jorgelman (24)

Ginderd, veurbi'j et dörp,
staot een dri'jorgelman
en mit stieve vingers
dri'jt hi'j wat hi'j kan.

Mit blote voeten op et ies
waankelt hi'j hendeweer
en zien kleine paantien
blift de hieltied leeg.

Gieniene heurt him graeg,
gieniene kikt naor him,
en de honnen grommen
rond de oolde man.

En hi'j lat et gebeuren,
alles zoas et gaot,
hi'j dri'jt, en zien dri'jorgel
staot nooit stille.

Wonderlike oolde man!
Za'k mit je mit gaon?
Wi'j' dan mien vassies
op je dri'jorgel speulen?

         - Aende -

© Piet/er Bult, vertaeling