Touwslaon
Weeromme naor Verhaelen
Weeromme naor Stellingwarfs
Home
Touwslaon
Doe ik indertied -'t zal om 1960 henne west hebben- wat oge begon te
kriegen veur maegies en eins nog meer verliefd wodde op brommerties en
zo, mos ik op mien vri'je schoelemiddag of de zaoterdagmorgen oons va
vaeke es helpen mit touwslaon. Oonze oolden weren groot wodden mit
boerken en mit van de eerste lichting die 'van Drees' kregen. Zo nao de
alderdrokste tied van heur warkzeme bestaon hadde oonze vader een ni'je
hobby vunnen in et slaon van touw. Naost een peer koegies en peerden op
stal dee hi’j ok an moonsternemen, hujroeden en meer van zokke
kerweigies. Zodoende kwam hi'j bi'j een protte boeren op 't hiem. Nao
een schoffien wussen die boeren van va zien hobby of en hadden dan
vaeks al een grote zak mit pakkiestouw veur him klaorstaon as hi'j bi'j
heur over de vloer kwam. Dat touw hadden ze bimmekeer gadderd van de
hujpakkies die deur een - doe ni'jmoodse - hujpasse maekt weren. Bijna
daegeliks kwam oons va dan ok mit een peer zak vol van die touwgies
thuus.
Morgens goed en wel nao de koffie scheut hi'j dan de schure in waor
hi'j een eigen hoekien maekt hadde veur zien grote hobby. De zak mit
losse aenties touw wodde dan in ienkeer op de grond kieperd en dan
begon hi'j alle aenties uut te zuken op kwaliteit en - hiel belangriek
- op de juuste lengte. De pakketouwgies mossen zo dichte meugelik bi'j
de kneup die d'r in zat deursneden wezen. Dat weren de mooiste aenties
touw. Een roege boer die d'r mar wat in omme sneed en waor de kneup
argens midden in zoen aende touw zat, daor zee hi'j de volgende keer
wat van. As 't goed was dan haelde hi'j uut zoe’n zak wel een dikke
vuufhonderd meter an aenties touw van ieder een meter of drie laank.
Die wodden dan eerst hiel systemaoties van de kneup ontdaon en soorte
bi’j soorte over een veurraodplaanke hongen. Et inkelde touwgien dat de
kneup niet an 't aende hadde wodde in stokkies van een goeie tien
centimeter sneden en uutpluust tot kleine bientouwgies van een stok of
vuuf hiele fiene draoties. Disse bientouwgies wodden laeter bruukt om
de langere stokken mit an mekeer vaaste te bienen.
Hi'j trok dan een touwgien van zien veurraodplaanke en gong et uutaende
van dat touwgien over een lengte van een centimeter of vieve de helte
dunner maeken deur daor de scharpe kaante van zien mes d’r een peer
keer haoks overhenne te haelen. As dat uutaende dan ongeveer op maot
was dan kreeg hi'j et volgende touwgien van de veurraodplaanke en dee
daor et zelde mit. Die beide uutaenden hul hi'j even deur een blikkien
mit wat zelsmaekte liem (stiesel) en frunnikte dan die beide uutaenden
van een centimeter of vieve in mekeer. As versteveging kwam daor dan
nog zoe’n fien bientouwgien omhenne. Op disse wieze kreeg hi'j nao een
peer uren wark een geweldig lang aende pakkiestouw uut ien stok. Dat an
mekeer googelde touw kwam hiel netties in een grote oolde wastobbe te
lane op een wieze waordeur et niet makkelik in de tieze raeken zol. Mit
dit an mekeer zetten kon va him zels redden en stak daor vaeks over de
hiele weke al zien vri'je tied in.
Veur et uutaendelike touwslaon hadde oons heit zels een 'touwmesiene'
maekt. De eerste twieje weren mislokt he'k laeter wel es begrepen, mar
de dadde uutvoering warkte naor 't zin. Van een peer oolde plaankies
hadde hi'j daortoe een raemwark maekt van ongeveer zestig centimeter in
't vierkaant. Op ieder van de vier hoeken was op warkelik ingenieuze
wieze een aachterkamrad uut een oolde fiets monteerd. In et midden van
et raemwark was een groter, veurste kamrad van een fiets vaaste zet. Et
gehiel wodde bespand mit een fietsketten wat hi'j op de juuste lengte
maekt hadde en mit spanders waordeur de hiele boel, hiel precies
ofsteld wodde kon. De assies van de vier kleine taandvielties stakken
an de veurkaante van 'de mesiene' wat uut en daor was een kroeme
spieker an monteerd waor et touw om hennelegd wodden kon.
De touwmesiene van oons va beston eins uut drie patten. Et
ingewikkelste was et vierkaante raem mit de vuuf taandvielen. Een
aander pat was een soorte van driepotig sleepkarregien mit mar ien
groot taandviel en daor een grote slinger an. Dat karregien was ok
maekt van wat oolde plaankies. Et was een soorte van een driehoekige
bojemplaete mit zieden van een halve meter. Die bojemplaete mos zo
zwaor meugelik over de grond schoeren mit an de veurkaante twie
ienvooldige hoolten vielties. Recht op de vloerplaete ston een oold
vredegingpaoltien monteerd waor bovenan et grote taandviel mit de
slinger zat. De kwaliteit van et te maeken van touw - zo zee oons va -
wodde veur een groot pat bepaold deur de glierweerstaand van dat
karregien. Om die weerstand te vergroten - neudig bi'j de dikkere
touwsoorten zoas aachterlienden - wodden d'r op de tippe van de
bojemplaete gewoon wat balstiender bi'jstaepeld. Bi'j de lichtere
touwen (helsters) kon et wel mit wat minder gewicht toe.
Et dadde pat van va zien touwmesiene was et middenstok. Tiedens et
touwdri'jen wodde et vierkaante raem veur vaaste ophongen tussen twie
in de grond staonde paolen. Daor recht tegenover kwam et sleepkarregien
mit et iene grote taandviel te staon. Ofhankelik van de lengte van et
touw wat hi’j maeken wol, was d'r iene of weren d'r meer verplaetsbere
ofstaandhoolders neudig. Dit weren ienvooldige staonders mit an de
bovenkaante een vierkaant plaanken bod mit op iedere hoeke een sleuf
waor et touw deurlopen kon bi'j et dri'jen. Naost een peer van disse
staonders was et laeste - mar mischien nog wel et belangriekste -
onderdiel, de kattekop. Dit was een mal mar haanzem blok hoolt wat
vader naor eigen goeddonken bi'jfiekt hadde. An de aachterkaante kon
hi'j de kattekop stevig mit beide hanen vaasteholen. In et midden was
et een betien rond uutsneden en in de lengte weren vier sleuven
uutsneden van de veurkaante naor et midden toe. Mit disse kattekop en
zien erveren hanen kon va ok een groot pat van de kwaliteit van et ni’j
te maeken touw bepaolen.
Een twie of drie keer in de maond op een woensdagmiddag was et dan zo
veer. Onder et middageten en bi'j knap weer zee va dan tegen mi'j:
zuwwe vandemiddag even? Al mien tegenspraok wodde van taofel veegd want
d'r mos now ienkeer touw maekt wodden. Hi'j hadde al lange in ’t veuren
bepaold as d'r kotte koetouwen, lange aachterliendes of allerhaande
aandere medellen maekt wodden mossen op zoe’n middag. Dat hadde
allemaole mit de kwaliteit van zien veurraod pakketouw in de tobbe te
maeken vanzels. As dat mooi stevig en langdraoderig touw was mit de
goeie anzettings, dan was dat geschikt veur een lange aachterliende.
Was de veurraod wat an de krappe kaante dan wodden daor vaeke
koehelster van maekt veur koenen die naor de mark mossen.
Nao et eten was d'r gien tied te verknoeien. De mesieneonderdielen
wodden uut de schure toogd en as eerste wodde et grote vierkaant an de
staonpaolen ophongen. Al naor gelang, kwam de sleepkarre d'r op een
meter of wat vlak tegenover te staon, of ik mos et malle ding hielendal
naor de weg slepen. Bi'j dat naor de weg toeslepen haj't al gauw over
een meter of vuuftig, zestig. Dat was de ofstand veur een
aachterliende. Iene of meer tussenstaonders wodden klaorzet en de
kattekop kwam op een speciaol plakkien op et vierkaante raem te liggen.
Dan mos d'r eerst – iedere keer opni'j - goed naodocht wodden an wat
kaante aj' mit et spannen van et pakkiestouw beginnen mossen. An et
iene aende haj' de vier kleine kamvielen en an et aandere aende et iene
grote rad. Et opspannen van et dunne touwgien was een hiel sekuur wark.
Aj' te stief antrokken haj' groot kaans dat et touwgien brak en aj' et
niet stevig genoeg antrokken dan bleef et over een lengte haost over de
grond hangen. Daorveur wodden dan die tussenstaonders bruukt.
As vader klaor was mit et opspannen van de draodeboel, dan moe'j'
veurstellen dat d'r an et iene aende vier inkeldvooldige uutaenden
weren en dat die dan an de wegkaante op ien punt an et kamviel van de
sleepkarre vaaste zatten. Dan kwam mien wark. Eerst mossen de vier
touwgies los van mekeer nog wat steviger opdri'jd wodden. Dit gebeurde
an de kaante mit de vier kleine kamvielen. Et kwam d'r geliek al op an
da'k de goeie kaante op dri'jen mos. Dat hadde te maeken mit de
richting waor et pakkiestouw oorspronkelik in vlochten was. Vader leup
tiedens mien dri'jeri'je van et iene aende naor et aandere om de boel
uut de tieze te holen en de tussenstaonders waor neudig wat te
verzetten. Deur dat henne-weer-denne lopen kon hi'j ok goed in de gaten
holen as d'r al genoeg spanning ontstaon was. Tegen de tied dat disse
vier touwgies deur mien dri'jeri'je begonnen wollen mit tegendraods te
kringelen, dan wodde et sein 'ho now mar even' geven.
Dan nam va de - welhaost magische - kattekop in zien hanen, stak die
midden tussen de vier touwen an et begin - bi'j et grote taandviel - en
gaf mi'j et teken da'k opni'j beginnen kon mit et dri'jen an de slinger
van die kaante van de mesiene. Disse twiede ronde mos ik tegensteld
dri'jen an de eerste ronde. Hiel precies mos ik de snelhied van mien
dri'jen anpassen an de snelhied waormit va vun dat et goed was. Dat
hadde weer alles te maeken mit de kracht die hi'j op de kattekop hul om
de juuste kwaliteit te maeken. Tiedens disse fase moch d'r beslist niks
fout gaon. Awwe now beidend niet hiel precies te wark gongen dan wodde
et een touw van niks. Oons va kon de kattekop ok niet even vieren
laoten of alderdeegst even loslaoten want dan zol de opbouwde spanning
him in iene tel over de hiele lengte van et touw ontlaeden en bleef d'r
een slop aende touw over waj' lieke goed votgooien konnen as weer uut
de tieze haelen. As et goed was dan gong de sleepkarre hiel langzem
veuruut en gong va mit de kattekop hiel langzem veerder van mi'j of,
naor de aandere kaante toe. D’r stonnen vaeks al hielwat meensken te
kieken naor oonze noeste huusvlijt. Vaeke stonnen daor ok van die
'beste stuurlu' tussen!
Nao de belangriekste twiede fase kwam d'r veur mi'j een makkien. As
laeste mos d'r an de slinger van de driepotige sleepkarre dri'jd
wodden. Dat gong haost vanzels deur de tegendraodse spanning die
opbouwd was. Gelokkig hadde va op dit kamviel ok een hiele grote
versnelling bouwd, zodat dit goed te doen was. De sleepkarre scheut
tussentieds mit grote sprongen veuruut. Oons va leup now mit een grote
haanske - een opruulde juten zak - de hieltied over et touw te strieken
en te rossen om de deur mien dri'jeri'je opbouwde spanning, zo goed
meugelik over de hiele lengte van et touw te verdielen. Dit dri'jen
gong ok weer krek zolange deur totdat et touw opni'j tegendraods
beginnen wol te kringelen. Dat was dan het juuste mement om te stoppen.
Naodat et touw him over de volle lengte weer wat terogge veren laoten
hadde was et dri'jwark klaor.
De punten waor de touwen an de assen vaaste zatten konnen makkelik
losmaekt wodden deur de kroeme spieker d'r uut te trekken. De uutaenden
bleven uut heur zels al bi'j mekeer mar we deden d'r veur de zekerhied
nog even een touwgien omme. Mien wark zat d'r op ... docht ik. Nee dus,
d'r was nog genoeg veurraod, et was knap weer, dat d'r mos nog mar iene
maekt wodden. As d'r op disse wieze nog iene of een peer touwen maekt
weren dan kon vader him wel weer even redden. De touwen mossen dan
ofwarkt wodden veur et doel waor ze veur bedoeld weren. Een veur of
aachterliende was et makkelikst. Die wodden op de beide uutaenden
netties ofwarkt en weren dan klaor. Een gewoon koetouw mos an et iene
aende veurzien wodden van een lussien. Een helster veur een kalfien,
een koe of een peerd, daor zat aorig meer wark an en et kwam in
verbaand mit de ofmetings ok vule precieser. Daegenlaank kon oons va op
zien stoeltien in de schure zitten te splissen en te kneupen.
As alderlaeste mos et eindperdukt nog even deur et vuur. Veur dit
schonebranen kwammen de touwen stok veur stok over moeke heur iezeren
wasliende te hangen. Uut huus wodde de Stellingwerver of de Koerier
haeld en as een fakkel in mekeer dri'jd. De oolde kraanten wodden
ansteuken en even onder et touw langes hullen. Daordeur wodden alle
losse haorties d'r ofbraand en kreeg et touw wat een donkerder bruun
kleurtien. Dat mooie donkerbrune kleurtien verkocht beter, zee va. Veur
et touw wat klaor was hadde hi’j zien vaaste ofnemers. Meerstal dezelde
boeren die et pakkiestouw ok an him leverd hadden. D'r kwammen op et
laest ok hoe langer hoe vaeker veekoopluden om de deure om
markehelsters. Die veekoopluden daor hadde oons heit et niet zo op
staon. Ze hoefden gien kwaliteit en et moch haost niks kosten. Nee, een
mooie, hiele beste aachterliende, daor lag zien hatte.
Wat he’k wat of klaegd in die tied. Vandeweke wa'k toevallig bi'j een
boertien op ‘e stal en leut hi'j mi'j een koetouw zien wat mi'j slim
bekend veurkwam. Een goeie 40 jaor laeter is 't mi'j wel dudelik
wodden: et was et beste touw van de wereld en et wodde maekt deur de
beste vader van de wereld! Oons va!
© Piet/er Bult