Warf

Weeromme naor Verhaelen
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Warf (Werkgroep Amfibieën en Reptielen Fryslân)

Veur ’t eerst in ’t veld ...

“Morgen is’t misschien wel de laeste mooie dag van dit jaor, dus dan mos et mar wezen. Gaoj’ morgen mit et veld in?” ‘k Har Andries (van der Veen uut Wolvege) al een hiel schoft leden vraogd a’k een keer mit him mit moch te besies-kieken. Now was’t dan aenlik zoveer. “Ja, graeg”, zee’k deur de tillefoon. “Moe’k ok nog wat speciaols doen, mitnemen, andoen of zokswat?”. “Nee, alliend een goed humeur, schone brilleglaezen en aj’ wat ontholen willen, dan misschien een opschriefboekien mit een penne of ‘n potlood. En ik haele je morgenvroeg tegen et morgenlochten an”, zee Andries. Doe’k de tillefoon daelelegde spookte d’r van alles deur mien heufd. Wat kleren zo’k antrekken en altemet nog belangrieker, wat schoenen of toch leerzen? ‘k Bin’t ja hielendal niet gewoon om meer as twintig, dattig, hooguut vuuftig meter te lopen. Van huus tot de auto en weeromme. Hiel komzelden een winkelstraote op-en-daele is wel et uterste wat d’r de laeste jaoren van mi’j vraogd wodde op loopgebied. Doe’k d’r laeter mit de vrouw over praotte weren wi’j ’t d’r wel over iens da’k eins niet op mien slipperties mitkon mar toch op zien meenst fesoenlike schoenen an hebben mos.

Nog mar krek halfzeuven aanderemorgens stopte Andries zien auto bi’j oons veur de deure. In mien nette kantoorkleren kwam ik op him toelopen. “Ho mar es even” zee Andries, “dat kan zo niet vanzels. We gaon niet naor de borgemeister of naor een begraffenis of zo. We zollen et veld in, weej’ nog?” Daor ston ik dan, in mien meerst sportieve kantoorkloffien en een keuze maekt uut mien twie peer tennisgympies die al een peer jaor in de kaaste staon hadden. Op zeggen van Andries he’k mi’j doe vlogge even ommestruupd en mien zaoterdagse autowas-kerskleren antrokken. Een oolde bokse, slobbertrui en halfhoge leerzen. Zo mos ’t wel lokken.

Eerst gongen we naor een kiek- en schoelhutte. As’t goed was, zee Andries, dan kuwwe et misschien treffen dat de naachtdieren zich weer teroggetrekken naor de beschutting van ’t bos en dat de dagdieren juust et tegenoverstelde van doel weren. En waorachtig et duurde niet al te lange of daor kwam -neffens Andries- een vos anlopen. Neffens mi’j was’t een ‘duutse hedder’. Allienig zoe’n witte ploem an de stat ha’k nog nooit zien bi’j een duutse hedder. Doe we een stief ure laeter ok nog een wezeltien zagen, kon veur Andries de dag al haost niet meer stokkend begreep ik. Dat ik van dat wezeltien niks zien hebbe, dat kon Andries ok niet helpen. Ik hebbe rond die tied van de dag wel vaeker de andrang dat d’r wat gebeuren moet. En daor wa’k krek even mit doende doe dat wezeltien oons pad kruuste. Et koppeltien reegies wawwe tussendeur ok nog even op vesite kregen, was zels veur mi’j niet al te biezunder, hoewel...

’t Wodde om negen ure henne, dus we mossen neudig om koffie. Rondom het Andries zo zien adressies veur een paantien thee of koffie. ‘k Vernam, dat hi’j bi’j de femielie waor wi’j now anscheuven ok beslist gien onbekende was. Et bleek trouwes een ‘vakbroeder’ te wezen want waor die beide mannen over praotten, daor kon ik gien touw an vaastekneupen of een pankoe-ke van bakken. Et gong over ‘monitoren’ en ‘waornemings’ waor ik nog nooit van heurd har. As kompjoeterman wus ik vanzels alles van monitoren en mien waornemingsvermogen was ok nog best van disse tied, mar mien begrippen daorvan kwammen niet overien mit die van heur. Nao nog een twiede en zels een dadde paantien koffie bi’j disse aorige meensken mossen wi’j d’r mar weer vandeur.

Een stief ketier laeter zatten we in in een voegelkiekhutte in et hoogveen van De Fochtel. Nog nooit ha’k zovule voegels bi’jmekeer zien of et mos al op de boot naor Amelaand west heb-ben. Duzenden voegels en voegelties, dwas deur mekeer henne op en an ‘t waeter. En Andries kende ze (haost) allemaole bi’j naeme. Niet een echte naeme zoas Jan en Hendrikien vanzels mar de soortname zoas Smient, Zaegebek, Wilde eend, Kolgaanzen, Rietgaanze, Taofeleend en Krikente. Zo now en dan mocht ik even deur zien veerwegkieker kieken en dan gaf hi’j mi’j anwiezings waor ik speciaol naor kieken of op letten mos.

Rond middageten scheuten we even een dorpskroegien in. Bi’j oons in de femilie hewwe de gewoonte dawwe de gaast vri’jholen mar ik bin altied al een betien dwas west en dat kwam Andries vanzels goed uut. De man een dikke uutsmieter mit een glas melk en dan kuwwe d’r wel weer even tegen, zo donkt oons. Om een ure of twie henne zetten we de auto op een par-keerplakkien vlak bi’j een weg en een laank pad naor een groot heideveld. Now gong et d’r warkelik om spannen want now zo’k -mit een betien gelok- adders en slangen en zo zien zo wodde mi’j veurspeld. Now ha’k wel es vaeker een slange zien vanzels want die bruuk ik haost elke zaoterdag mit autowasken. En een adder wa’k ok al es tegenkommen, op een mooi plaetien van Rien Poortvliet. Mar alle gekhied op een stokkien, ik kreeg et eins niks te roem. Hoe veerder wi’j bi’j de auto weg leupen, des te benauwder kree’k et.

Mit een helder en waarm oktober-zunnegien op ‘e rogge leupen we et Diaconievene bi’j Ni’jberkoop in. Dit Diaconievene het nog trekken van een stokkien oergrond mit nog een echte pingo uut de laeste iestied. Om de oorlogsjaoren henne is et grootste pat deur de boeren uut de omkrieten verveend. Et ofgreuven veen wodde veural bruukt veur turf in kachel. Nef-fens overleverings kwam hier vroeger de Visotter nog rondom veur krek as et Waeterhoentien en de Waeterral. Vroeger was de populaosie slangen en adders veul groter as vandaege-de-dag. D’r is een oold verhaal bekend dat boeren tiedens et vervenen wel 28 adders en slangen middendeur steuken hadden mit heur schoppe.

Zes of zeuven keer in ’t jaor lopt Andries hier een vaaste route deur et Diaconievene. Een zonuumde ‘Monitor-route’. Hi’j legt dan alles wat zien zintugen waornemen vaaste op een opschriefbriefien zoas o.e. of de zunne schient en hoe fel dan wel niet. Hi’j kikt es naor et wolkedek en -slim van belang- uut wat richting de wiend op dat mement wi’jt. Die wiend bliekt laeter ok slim van belang awwe in de buurt van een adder of een slange kommen want dan moe’n we die ‘tegen de wiend in’ liggen zien. Over et weer schrieft Andries te slotte ok nog de juuste temperetuur op, op zien briefien. Zien buse-termometer geft vandaege op dit plak krek 17 graoden en da’s een mooie waarmte zee Andries.

Onderwegens van et parkeerplak naor et heideveld vertelt Andries dat d’r een peer jaor leden in de buurt ok nog een hiele meeuwe-kelonie van wel een vuuf- tot zeshonderd spannegies zat. Elk spannegien legt jaors een stok of vier eier in heur nussien. Mar sund een peer jaor is de hiele meeuwe-kelonie vertrokken. De mienings daorover bin een betien verdield. ’t Kan wezen dat de waeterstaand d’r mit te maeken het mar et kan ok best es kommen deurdat de vuilstot in de Weperpolder in 1998 ofdekt is mit een plestieken zwilk en een laoge grond. As d’r dan haost gien eten meer te vienen is (fourageren) dan kommen ze et ankem jaor dus niet weer terogge naor zoe’n plak. Gaondeweg weren wi’j now et Diaconievene oplopen.

We mossen now hiel veurzichtig lopen neffens Andries. We mochten nog wel een betien zaggies praoten mar ik moch veural niet mit mien voeten lopen te stampen. Adders en slangen zien wel goed, heuren een stok minder mar ze bin veural hiel gevulig veur trillings op de grond, zee mien grote leermeester. Nog gien peer honderd meter veerder was’t al raek. Op een klein kael plakkien lagen daor zomar inienend twie adders nog krek mit de stat onder een struke lekker in ‘t zunnegien te bakken. ’t Weren trouwes gien adders mar ringslangen verbeterde Andries. “En weej’ hoej’ dat zien kunnen”, fluusterde hi’j. “Misschien omdat ze gien poties hebben... ”, begon ik.

Een ringslange herken ie an zien bruun-grieze kleur an de boverkaante en een zwat-wit vlekte onderkaante en hi’j het vaeks een briede streep om zien nekke. Hi’j heurd trouwes tot de fe-milie van de waeterslangen(!). Soms ziej’ wat wit-oranje-gelige vlekken vlak aachter de kop. Dissen die wi’j zaggen, weren omdebi’j een zeuventig centimeter schatten we, mar ze kun wel meer as een meter laank wodden zee Andries. Hiel veurzichtig en tegen de wiend in, kowwe d’r nog dichterbi’j kommen. Op een meter of drie, viere bleven we d’r een schoffien naor staon te kieken. Ze lagen hiel stillegies te soezen, zo leek et. Doe d’r wat beweging in kwam dee ik et haost in mien broek. Dat was beslist niet neudig zee Andries want ringslangen bieten niet en bin ok niet giftig. Een hiele geruststelling veur een ‘netuurfreak’ zoas ik.

Van alles wawwe vandaege zien en mitmaekt hebben za’k jim de details besperen mar et was in ien woord geweldig waj’ zoe’n dag mitmaeken. Adders, ringslangen, evertasken en kik-kerts, mar ok allerhaande bloempies en plaanten waor Andries de hieltied wel een verhaeltien bi’j het. Zo dichte bi’j huus en ik wus van ’t bestaon niet of. Schaande! Mar ik hebbe toevallig aandere hobbies moej’ mar rekenen. As mooiste dag van je leven wodt d’r vaeke je trouwdag of de geboorte van je kiend(er) nuumd. Ik kan je verzekeren dat disse dag ok hiele hoge ogen gooit veur wat dat anbelangt.

Van alles wat Andries mi’j vandaege verteld en zien laoten het, he’k gaondeweg nog van alles wat opschreven: Over de hiele wereld schienen d’r wel een vuuf-en-twintig-honderd verschil-lende soorten slangen te bestaon. De meerste soorten leven op de grond mar veural in de tro-pische oerwoolden bin d’r ok een hiele protte boomslangen. In hiel Europa bin d’r een vuuf-en-twintig soorten en in oons eigen Nederlaand eins mar drie verschillende soorten: de adder, de ringslange en de gladde slange. Disse slangen bin over ’t generaol neumen gien agressieve beesten en bieten eins allienig mar as ze warkelik belaogd wodden. De ringslange zal zels dan nog niet iens bieten mar begint verchrikkelik uut zien aachterste te stinken.

Slangen hebben een hiele apatte bek. De kaken scharnieren niet -zoas bi’j oons, meensken- mar de onder- en boverkaeke kun hielendal los van mekeer bewegen. Deur disse wieze van et eupen doen van de bek kun d’r hiele grote stokken prooi in iene hap naor binnen warkt wod-den. Nogal wiedes liekt mi’j want ze kun vanzels ok gien mes-en-vörke vaasteholen. Een meenske het een stok of 25 warvels. Slangen hebben wel meer as 140 warvels. Sommige grote soorten zels tot wel 435 warvels over heur hiele lengte. D’r zullen vaaste wel een protte slangen mit een hernia ommekroepen bedaenk ik stillegies. Een protte slangen overwinteren en leggen heur eier et liefste in bruuihopen. Die bruuihopen wodden tegenwoordig -deur vri’jwilligers- vaeke keunstmaotig anlegd. Vroeger was dat meerstal de dongbulte bi’j een boer op ‘t hiem. Over ’t generaol kriegt een stellegien slangen een keer of vuuf, zesse jaors een nust dat elke keer uut een legsel van omdebi’j vuutien eier bestaot. Van die stok of vuuftien blieven uutaenlik mar een peer jonge slangies over. Die jonge slangen hoeven et eerste levensjaor hielendal gien eten. Dat liekt mi’j veur meenskejongen ok wel wat toe!

De adder (Vipera berus) is de ienige gifslange die in oons laand veurkomt. Krek as de ringslange en de gladde slange heurt disse tot de bescharmde dieren in oons laand. De adder woont et liefst op dreuge tot een betien vochtig heideveld (habitat) en komt daorom in Nederlaand veural veur in Drente, Twente, op de Veluwe en gelokkig ok in Ooststellingwarf. Adders holen heur winterslaop zo van oktober tot in meert. As ze nog mar goed-en-wel wakker wodden uut die lange slaop dan begint ‘et gedonder’ zo rond begin april. Disse dieren bin ‘eier-levend-barend’ en heur stok of twaelf jongen meten bi’j de geboorte omdebi’j vuuftien centimeter. De wiefies (80 cm) wodden meerstal wat lager as de mannegies (60 cm). Ze eten ’t meerst moezen en evertasken. De grootste vi’janen van de adder bin et stiekelvarken, de dasse en sommige grote roofvoegels.

De ringslange (Natrix natrix) komt as soort, et meerste veur in Nederlaand en dan et liefst op de wat hogere grond mit een protte waeter. De ringslange kan goed zwemmen en vangt dan graeg een kikkert of een witvissien. De kleur van een slange is meerstentieds wat brunig-gries mit en zwat-witte onderkaante. Soms mit wat lochtiger vlekken om de aachterkaante van de kop. De wiefies kun hier wel meer as een meter laank wodden en die leggen dan te zommer vaeke een stok of vuuftien tot vuventwintig eier in een bruuihope waor et ongeveer 24 tot 28 graoden wodt. Ofhankelik van de temperetuur wodden et mannegies of wieffies. In zoe’n bruuihope overwinteren ze meerstentieds ok. Ringslangen bieten haost nooit en hebben gien giftanen. Ze verdedigen zich deur een vreselike stank of te scheiden middels de ‘cloacaklie-ren’. In het alderuterste geval hoold de ringslange him schiendood en dan kan d’r zels een druppeltien bloed uut zien bek kommen.

De gladde slange (Coronella austriaca) komt in haost hiel Europa veur en wodt op zien uterst een 75 cm laank. De kleur is lochtig-bruun of bruun-gries en hi’j het twie tot vier riegels donkere, wat waezige vlekkies op de rogge. Van de neusgatten tot an de mondhoeken lopt een donker-brune streep. Een gladde slange et eins alliend mar evertasken en haezelworms en soms ok wel es een kleine uutvoering van de eigen soort. Ze kriegen jaors vier tot twelf eier-levend-barende jongen rond augustus/oktober. Disse slange woont graeg op hooglegen, dreuge grond, et liefst in ’t heideveld. In tegenstelling tot de adder en de ringslange het de gladde slange gien kielde schubben (hoornschubben mit een opstaond richeltien) op zien lief. Vandaor de name daenk’.

Doe Andries mi’j tegen ’t twielochten weer bi’j huus ofzette vreug hi’j mi’j of ik d’r nog wel even een stokkien over schrieven wol veur et Warf-kraantien. ‘k Wol nog vraogen wat dat now weer was mar hi’j trok de deure aachter mi’j dichte en reed staorigies op huus an. Da’k nog reup dat et goed was mar da’k et in Stellingwarfs dee, het hi’j vaaste niet meer heurd. Dus dat zal wel goed wezen. Weer es wat aanders, nietwaor?

Langs disse weg wi’k Andries van der Veen uut Wolvege nog es hiel hattelik daanken veur disse dag en bovenal ok veur zien prachtige verhaelen. Jow meugen mi’j nog wel es vraogen...


© Piet/er Bult