Nedersaksisch waor et kan

Weeromme naor Essays
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Nedersaksisch waor et kan

D'r wodt vaeke zegd dat d'r een (groot) gat gaept tussen de poletiek en de burger. Etzelde zoj' wel zeggen kunnen van wetenschoppers. Ze wetenschopperen mar an en mar deur en d'r is vaeks gien leek te vienen die wat begript van al die wetenschopperi'je. Now hoeft dat vot ok niet tot in alle details mar in oons Nedersaksisch taelgebied zoj' dan zeggen dat de zelsbenuumde regionaole instituten heur best wel doen zollen om zo now en dan de dingen die wetenschoppers uutvunnen even an de gewone man deur te geven en uut te stokken. Now... nee dus. Hoe et op aandere plakken gaot wee'k wat te min van mar ik bin bange dat et op aandere plakken lieke slecht steld is as hier in de Stellingwarven.

(Even tussendeur: now ik et toch over poletiek hebbe... Ik zol eins wel es weten willen wat stemgedrag al die mitwarkers van de Nedersaksische taelinstituten hebben. PvdA scoort hoge, wi'k leuven, en ie moe'n eins wat veur schoelemeester leerd hebben, bin 'k bange.)

Kotleden ston d'r hier een stokkien in de kraanten dat de burgemeester van Westaende d'r aorig vertrouwen in hadde dat et Nedersaksisch over niet al te lange tied wel es onder Diel III van et 'Europese Handvest veur regionaole taelen of taelen van minderheden' valen kunnen zol. Zollen de meerste gewone schievers en schriefsters wel wat een idee hebben wat zoks eins inhoolt en wat zi'j daor mit kunnen of moeten? Ik bin bange van niet en bin dan ok mar es in die slim wetenschoppelike, poletieke en juridische teksten deuken, waor et dan omme dri'jt.

Sund 1995/'96 of daor omtrent vaalt et Nedersaksisch onder Diel II van eerder nuumd Handvest (et is in 1998 in warking treden). Dat hoolt - hiel roegweg - in dat 'Europa', oonze Rieks, Perveensiaole en Gemientelike politici et Nedersaksisch erkennen as appatte tael naost et Nederlaans (en et Frysk) en ze heur d'r veur inspannen willen om die tael in ere te holen en alderdeegst wat anvieteren zullen. In theorie bin dat mooie woorden mar in de praktiek komt et d'r vaeks op daele dat et heur (de politici) gauw goed is, dat ze d'r niet tevule wark van hebben willen en dat et eins niet tevule kosten mag. Wat de meerste overheden dan ok doen is een haandvol centen an een peer meensken (o.e. de eerder nummde instituten) beschikber stellen, en dat die d'r dan veerder mar mit redden moeten. Iens in de ongeveer vier jaor praoten ze d'r nog es over om te kieken as d'r op zien minst toch wel wát veur die centen daon is en wodt d'r een ni'j budget beschikber steld veur de kommende vier jaor.

Oonze Stellingwarfse inbreng in dit gehiel is in dit verbaand wat een vremde ente trouwens. Waor in bi'jglieks Grunningen, Drente en Overiessel et Perveensie bestuur d'r over gaot, het de Perveensie Fryslân et in principe overlaoten an de beide Gemienten Oost- en Westaende. Hoe dat bestuurlik en juridisch trouwens krek innenneer stikt moe'we een aandere keer nog mar es goed naogaon.

Een peer meensken die bi'j zoe'n streektaelinstituut warken zullen et d'r goed mit hebben, d'r goed mit veur hebben mar et veerder toch ok al gauw ofdoen mit et uutbrengen van wat boeken, boekies, een begroting en een repot as verantwoording veur de centen, en wat grappen en grollen d'r omhenne. Iene van die grappen en grollen die hoge anschreven staot om de centen op te maeken is 'onderzuuk' doen. Een karrevracht an 'onderzuuk' doen, en dat et liefste op wetenschoppelik nivo. Ingewikkeld, langdurig, gieniene die et konterleren kan en et kost vaeks een vermogen. Centen die niet aanders bruukt wodden kunnen...

Mar wisse, ik onderkenne et belang van onderzuuk wis wel. Vanzels het et zin om te weten hoevule Stellingwarvers et Stellingwarfs bruken en waorveur ze et bruken, en zo wat henne. As ik de Overhied was - die zok onderzuuk uutaendelik betaelen moet - zok dat onderzuuk trouwens niet deur min of meer belanghebbenden zels doen laoten mar daor op zien minst een warkelik onofhankelik buro veur inschaekelen. Mar zo 'k al zee: et is baentiesmannen gauw goed as ze d'r zels mar niet tevule wark van hebben.

Kotleden is d'r now een ni'j advies uutbrocht om mit te helpen perberen om et Nedersaksisch onder Diel III van et Europese Handvest veur Minderhiedstaelen valen te laoten. Gewoonlik heurt een gewone schriever of schriefster in zoe'n tael daor veerder niks over want zoks wodt alliend 'op nivo' bedisseld. As zoks verkeerd oflopt het de gewone man d'r gien weet van en moch et al goedkommen dan kan altied nog zegd wodden dat die en die et geweldig goed daon hebben. Zo 'k al zee, we valen now onder Diel II en 'we' willen graeg onder Diel III valen, krek as et Fries. Waoromme zollen we dat willen? Zoas meerstal dri'jt et om et 'slijk der aarde', 'we' kriegen dan beschikking over een groter budget. 'We' dat bin dan veurnaemelik de al eerder nuumde instituten. Meer centen om weer meer onderzuuk te doen. Ingewikkeld, langdurig en niet te konterleren. En bi'j slot van zaeke is et de gewone man vanzels die de centen eerst naor Europe toe slepen moet...

Lao'we dat kotleden advies 'Nedersaksisch waor et kan' es wat van dichtebi'j bekieken. Et advies is opsteld deur dr. M. Herweijer en perf. mr. J.H. Jans van de vakgroep bestuursrecht en bestuurskunde van de faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Rieksuniversiteit van Grunningen. Een hiele mond vol mar et klinkt wel degelik. Is zoe'n advies onofhankelik te numen? Op pepier lichtkaans wel mar an de aandere kaante, de RuG is wel degelik ok belanghebbende. Hadde bi'jglieks de universiteit van Leiden niet om zoe'n advies vraogd wodden kund? Zonder ok mar iene tel an de integeriteit van van wie dan ok te twiefelen zol zoks de onofhankelikhied een hiel stok ten goede kommen, liekt mi'j zo toe.

Bi'j de les...
Repotten maeken kan dit volk wel, dat mit de uutvoering liekt dan ok niks mis. De struktuur van et 124 bladzieden tellende repot is overzichtelik en dudelik:
(a) de stand van zaeken in 1998,
(b) wat is d'r naotied gebeurd en wat dat opsmeten het,
(c) wat moet d'r gebeuren om onder Diel III te valen, kuwwe / wiwwe dat wel.

Now is et ziezo gelegen dat Europe vint dat de Europese demokraosie et beste tot zien recht komt as d'r respekt en bescharming is veur minderheden. En dat kun ok dan ok taelminderheden wezen. Mar et moet van onderop angeven wodden dat die minderhied bestaot en dat die graeg erkend wodden wil. Wi'j, Nedersaksen in Nederlaand moe'n oons dan ok 'verkopen' an de Raod van Europe. Dat kan onder dat eerder nummde Diel I (Algemiene bepaolings), Diel II (Nao te streven doelen en beginsels) en Diel III (Maotregels om et gebruuk te bevodderen). Wie wet, bestaot - of komt - d'r ok nog wel een Diel IV, V en gao zo mar deur mar daor hewwe et now niet over. Et veurliggende advies gaot d'r over om van Diel II naor Diel III te kommen.

Om dat Diel III te scoren moe'we an meer as dattig van de roem zestig onderdielen (ambisies) in zeuven verschillende 'domeinen' voldoen, t.w.:

1. Onderwies
2. Rechterlike Autoriteiten
3. Bestuurlike Autoriteiten en Eupenbaore diensten
4. Media
5. Kulturele aktiviteiten en veurzienings
6. Ekenomisch en sociaol leven
7. Greensoverschriedende uutwisselings

Lao'we beginnen mit de konklusie van de maekers van dit repot: "... op zinvolle wijze 37 concrete beleidsambities kunnen worden geformuleerd die voortbouwen op bestaand beleid, voldoen aan een behoefte van het grote publiek en een gunstig rendement afwerpen en daarom ook de moeite waard zijn om aan te melden bij de Raad van Europa... (...) De betekenis van deze aanmelding is dat Nederland, maar meer in het bijzonder de drie provinciebesturen en de beide gemeentebesturen in de komende jaren kunnen worden aangesproken op hun beleidsprestaties ten gunste van de instandhouding en bevordering van de streektaal."

Bi'j disse konklusie wodden nog wel drie kaanttekenings maekt, die we gaondeweg et verhael nog wel tegenkommen.

Kot deur de bocht zegt dit advies: we - de nederlaanse kroempraoters - voldoen an meer as 30 van de roem 60 onderdielen en stellen et Riek veur om oons an te mellen bi'j de Raod van Europe om onder dat Diel III valen te willen, en dat hebben ze now dan ok daon.

Et gong de oflopen maond wat mal, want in mien eerdere berichten in disse rubriek 'Nedersaksisch waor et kan' gong ik uut van een dokement dat onderhaand al weer oold ni'js is. Van et losblaedige konsept van 1 oktober he'k now een alderaorigst boekwark mit dezelde titel, van dezelde auteurs (Dr. M. Herwijer en perf. mr. J.H. Jans) mar mit as daotum 1 december 2008. In et kolofon wodt et copyrecht alvast mar vaastelegd mit et verschienings jaortal: 2009. Van de mitwarkers an et losblaedig systeem vien ik iene weeromme in de redaktieraod van et boekwark. Sehr merkweurdich, allemaole...

Nog veur de bladtelling van et boek mit 139 bladzieden begint kom ik in de 'Ten geleide' de eerste (tik)fout tegen "... die over voldoende wetenschappelijke kwaliteit bezit om ..." Neffens mi'j beschikken ze over voldoende of bezitten ze voldoende (zonder over). Mooi wetenschoppelik verantwoord boek, zoe'n boek!

Mar goed, dit is dan ok et eerste exemplaor in disse ni'je reeks van de Bestuursrecht & Bestuurskunde fakulteit van de RuG. In de publikaosie wodt wezen op de ontwikkeling dat een protte minderhiedstaelen votraeken. Vanuut bescharming van et kultureel arfgoed vormt dit een maotschoppelik perbleem(!) De vraoge die in disse publikaosie dan ok centraol staot is, as et zin het om veur de Nedersaksische streektaelen in Nederlaand bi'j de Raod van Europe een bescharming an te vraogen die voldot an de meer uutwarkte vraogen van Diel III van et Europese Haandvest.

Veur alledaegse gebrukers van oons 'kroepraot' nog even veur alle dudelikhied et volgende. Et Nedersaksisch waor ok oons Stellingwarfs as een dialekt toe rekend wodt bestaot al sund ongeveer et jaor 600. En dat is aorig langer as et ABN van rond 1600. In de laeste tien jaor van de veurige ieuw het 'Europa' et erkend as een minderhiedstael die bescharming verdient onder Diel II. Even eerder het bi'jglieks et Fries al een staotus onder Diel III kregen zodawwe hier een prachtig veurbeeld veurhanen hebben. Die erkenning onder Diel II stelt trouwens niet zo hiel vule veur. De erkenning is vaastelegd en d'r wodt een beroep op de overheden daon om zoe'n tael mit in ere helpen te holen. D'r staon liekwels gien straffen op as ze dat niet doen. Om veur dat Diel III in anmarking te kommen is vanzels meer neudig as veur dat Diel II. D'r wo’n aorig meer eisen steld en d'r kun vule meer rechten an ontliend wodden.

An de basis van disse publikaosie ligt een onderzuuk ten grondslag en dat onderzuuk is grondig uutvoerd, zeggen de schrievers zels. De formeleerde beleidsambisies bouwen veerder op bestaond beleid, kommen op doelmaotige wieze integen an maotschoppelik behoeften, brengen gien wiezigings van regelgeving op lanelik nivo mit en kun in de uutvoering an de decentraole overheden overlaoten wodden, zeggen de schrievers in de inleiding. Et haor komt mi'j hoe langer hoe meer recht overaende staon en mien gezonde kritische holing en realtiteitszin vraogen al mien andacht.

Die 'maotschoppelike behoeften' hool ik even in gedaachte. Dat d'r 'gien wiezigings neudig in de regelgeving op lanelik nivo', daor bin 'k et op veurhaand dudelik niet mit iens (zie mien Te Gast in de LC van 22 april 2009) en bi'j de opmarking dat de 'uutvoering an de decentraole overheden overlaoten wodden kan' (zie mien inzunnen stok in de LC van 2 meie 2009) zet ik ok een hiele protte vraogtekens. Daenk bi'j dat laeste alliend al es an: wie is oonze (Stellingwarfse) overhied?
Is dat (a) iene van de beide Gemienten Oost- of Westaende,
bin dat (b) de beide Gemienten saemen (en wat as die et niet iens binnen),
of is dat (c) de Perveensie Fryslân, die de hanen vol het an heur eigen Friese identiteit?

D'r staon onder dat Diel III zoe'n zestig punten (ambisies) verdield over zeuven Artikels nuumd waor een minderhiedstael mit te maeken kriegen kan, wil ze die hogere staotus waormaeken. Van die zestig moet an temeensten vuvendartig ambisies voldaon wodden. En dan zeggen de geleerde heren al in de inleiding van dit boek klip en klaor: "Daarom kan de conclusie worden getrokken dat de uitwerking van het provinciale en gemeentelijke streektaalbeleid voldoet aan de eisen zoals gesteld in Deel III." En dan nog es: de vraoge in disse publikaosie is as dat zin het, zinvol is om de bescharming van et Nedersaksisch onder dat Diel III an te vraogen. Ok daor hebben ze et bescheid klaor op: "... ook die vraag kan bevestigend worden beantwoord." In de laeste riegel van de inleiding staot nog een vervelende ofbreekfout, want wat bin in de goedighied 'studen-tassisten'? Mar goed, die student-assisten bin dan weer dezelde naemen die we in et losblaedig systeem as mitwarkers tegenkwammen.

Waor hewwe et over awwe dan zo graeg onder dat Diel III valen willen? Waor moe'we dan an voldoen, en wiwwe dat wel. D'r is een Nederlaanse vertaeling beschikber mar de Engelse is de officiele (mar die za'k je besperen) en daor wodden onder eren disse punten in nuumd: Ten aanzien van elke op het tijdstip van bekrachtiging, aanvaarding of goedkeuring in overeenstemming met artikel 3 aangegeven taal verplicht elke Partij zich tot toepassing van minimaal vijfendertig leden of letters daarvan, gekozen uit de bepalingen van Deel III van het Handvest, waaronder ten minste drie gekozen uit artikel 8 en artikel 12 en telkens één uit artikel 9, artikel 10, artikel 11 en artikel 13 (Artikel 14 Grensoverschrijdende uitwisselingen, wodt hier vergeten). Let goed op et riegeltien: "... verplicht elke Partij zich tot toepassing..."

Even tussendeur…
Neffens een bericht op de webstee van de sSr is de besluutvorming van de legere overheden - Gemienten en Perveensies - over de erkenning veur et Nedersaksisch - waor et Stellingwarfs toe heurt - onder Diel III, zo goed as rond.

Et enthousiasme van oonze beide Gemienten waor oons hier tiedinge van daon wodt moet trouwens wel wat nuanseerd wodden want in de laeste Keunst- en Kultuurnota hebben de beide Gemienten zegd dat ze op zien uterst nog iénkeer flink heur best doen wollen en daornao zollen ze et lichtkaans veur altied zitten laoten. De beide Perveensies Gelderlaand en Overiessel bin ok positief veur, en  mit Grunningen zal et - van 't zoemer nog - ok wel loslopen, zo wodt d'r zegd. Drente het nog wat meer tied neudig. Dat zal bi'j et spullegien heuren. Al te vule enthousiasme deur iederiene wekt vaeks aachterdocht...

Dat al disse perveensies (ik heur Fryslân niet!) akkoord gaon, wil vanzels nog niet alles zeggen. Et is bi'j slot van zaeke et Riek die de daodwarkelike anvraoge bi'j Europe doen moet en daor - bi'j et Riek - is dan ok et grootste perbleem te verwaachten. Et Riek zal him niet drok maeken as et Stellingwarfs now wel of niet op schoelen onderwezen wodt (hoewel ze daor niet iens slim veur wezen zullen). Et Riek zal et best vienen as de burgers een brief naor de Gemienten en Perveensies in heur eigen taeltien schrieven willen (hoevule kun dat?). Nee, et gaot et Riek veural om de neudige anpassings in wet- en regelgeving, en op et twiede plak om de centen. En over die besluutvorming bi'j et Riek, daor bin ik nog lange niet gerust op...

De heren Herwijer en Jans (mar ok Bloemhoff) bin dudelik. Et liekt heur niet neudig dat d'r wet- en regelgeving anpast wodden moet. Et Riek kan et allemaole wel an de legere overheden (en bestaonde instituten) overlaoten en dan komt et allemaole wel goed, zo stellen de beide in heur repot 'Nedersaksisch waar het kan'. Dat mag zo lieken - naachs bin de meerste verkeerslochten ok niet neudig - mar hier daenkt et Riek vaast aanders over. D'r wodt wel zegd dat de Taelunie (adviseur van et Riek op dit terrein) doedertieden ok niet veur et Fries as twiede tael in Nederlaand was. Mar die Taelunie is doe niks vraogd. Dat zal now wel aanders kommen te liggen. Ik neem zomar an de Taelunie negatief adviseren zal (de sSr adviseerde de Gemienten ok negatief over een Stellingwarfse biebelvertaeling). Dan kun d'r ok nog pattie Ministeries dwasliggen en wodt et al-mit-al niks. Dat is gien doemdaenken, mar meer realistisch as et - mit de mond - niet te temmen enthousiasme van Herwijer, Jans en Bloemhoff, mit alle respekt...

Even hierveur ha'k et over et zinnegien: "... verplicht elke partij zich tot toepassing..."
Een schoft leden ha'k daor een inzunnen stok over schreven dat deur de LC plaetst wodde. Mit de heren Herweijer en Jans (H&J) bin ik van miening dat zoks ok dudelik in de spulriegels staot, we - de overhied - verplichten oons. Krek een weke nao mien stokkien in de LC ston d'r op datzelde plak een inzunnen 'Te Gast' van de haand van dr. Henk Bloemhoff, iene van de blispoters aachter et idee om Diel III now an te vraogen.

Bloemhoff hoolt him krek as de heren H&J, graeg mit woord- en letterspullegies doende en bruukt liever et woord 'ambisie' in plak van 'verplichting'. Ik mag ok graeg mit woorden en letters ommepielen mar zie een groot verschil tussen die beide woorden. Ik verstao onder 'ambisie hebben' zoks as aspiraosies hebben, argens je best veur doen willen, argens naor streven. Zoks staot ok in zien (HB) eigen prachtige Stellingwarfs Woordeboek, 'ambisie’: streven om te verwerven, om zich te verbeteren in maatschappelijk opzicht, om doelstellingen anderzins te halen.
Ik hebbe ok wel es de ambisie om over een sloot te springen...

Artikel 3, lid 3 zegt dudelik: "De in het voorgaande lid bedoelde verplichtingen worden geacht een integrerend deel te vormen van de bekrachtiging, aanvaarding of goedkeuring en zullen vanaf de datum van kennisgeving daarvan dezelfde werking hebben."
Zoks staot d'r niet veur niks, d'r is gien woord Fraans bi'j en dit is niet bedoeld as vri'jblievend de ambisie hebben om wat te berieken mar et wodt gewoon 'verplicht steld'. (Ik kon trouwens nargens wat vienen over sankties, bi'j et niet naokommen.)

En dan die 'Maotschoppelike behoefte' waor de heren H&J et over hebben. "Deze juridische toets heeft geleid tot heroverweging van de 38 geselecteerde beleidsambities. Het resultaat van beide exercities is een lijst met 37 concrete beleidsambities die enerzijds voortbouwen op bestaand beleid, op doelmatige wijze tegemoet komen aan maatschappelijke behoeften, in hun uitvoering aan de decentrale overheden kunnen worden overgelaten en geen wijziging van regelgeving op landelijk niveau met zich brengen." en "Ook kan een manifeste behoefte worden uitgesproken door experts of blijken uit opinie-onderzoek onder het grote publiek."
Is jow wat vraogd over die behoefte? Nee, mi'j ok niet. De 'behoefte' om graeg onder Diel III te valen is neffens mi'j dan ok niet onder et 'grote publiek' te vienen mar is mar bi'j een hiel klein groepien personen anwezig, en vast niet alliend mar uut liefhebberi'je mar zoas meerstal gaot et vanzels over et verpatten van centen. De heren H&J dregen et veurbeeld van die behoefte an mit een noot: "Deze behoefte aan zorgverleners die de streektaal beheersen, werd bevestigd in een aantal telefonische interviews met leidinggevenden in de ouderenzorg en thuiszorg." Dit is neffens mien idenen gien gedegen peiling van behoefte van 'et grote pebliek'. As woordspullegien zol et eerder 'misleiding' as 'peiling' wezen kunnen.

In et al es eerder nuumde ‘Te Gast’ in de LC van 22 april 2009 zee Bloemhoff dat de Rechtspraoke, Notarissen, Kadaster en zo wat henne niks te maeken hebben mit de erkenning onder Diel III van et Haandvest veur Minderhiedstaelen.
Mag ik Bloemhoff d'r stiekempies an herinneren dat al in 1956 de Nederlaanse Wet anpast is an et gebruuk van et Fries in et rechtsverkeer. De laeste wieziging is van kotleden, 23 jannewaori 2009.

'Wet gebruik Friese taal in het rechtsverkeer' van 11 mei 1956, houdende enige regelen betreffende het gebruik van de Friese taal, in het bijzonder in het rechtsverkeer.
Artikel 1 gaot over et ofleggen van de ied, belofte of een bevestiging in et Fries.
Artikel 2: In alle gevallen, waarin iemand op een terechtzitting, welke gehouden wordt in de provincie Fryslân, van ambtswege het woord voert, dan wel verplicht is zich aan een verhoor te onderwerpen of bevoegd is het woord te voeren, is hij bevoegd zich te bedienen van de Friese taal.
Hier zal op ien of aandere meniere et Stellingwarfs zien gerak ok kriegen moeten.
In de artikels 3, 4, 4a en 5 wodt vertaelen deur een tolk beschreven.
Bloemhoff as be-iedigd tolk veur et Stellingwarfs?
In artikel 6 wodden de (on)meugelikheden van een perces verbaol beschreven.
Wat pelisie zal een verbaol in et Stellingwarfs opmaeken?
In artikel 7 en 7a gaot et over et Fries in de stokken die bi'j een burgerzaeke an de odder kommen kunnen, en de kosten daorvan. Dagveerding en telastelegging moet altied in et Nederlaans.

Naost et Nederlaans en et Fries krigt et Stellingwarfs dommiet - as et al deurgaot - wel degelik ok een letterlik 'recht' in de rechtspraoke.
Gewoonlik bin d'r in iedere zaeke al gauw zoe'n tien meensken bezet met et spreken van recht. Die moe'n doukies allemaole de drie nuumde taelen tot in de punties (rechtspreken is ok vaeke een woordspullegien) beheersen.
Ze kun d'r in Liwwadden now al rekinge mit holen dat ik mien eerste 'flippe' niet gewoon betaele mar veurkommen laoten zal. Mar kieken hoe et komt...

Et het vanzels gien nut en hael de hiele Wet hier veerder an...
Dit soort regelingen in de Wet vaastelegd - mar ok op alderhaande aandere niveaus zullen dommiet dan ok beslist anpast wodden moeten as et Nedersaksisch onder Diel III erkend wodden zal.

Ok in de 'Wet op het Notarisambt' is vanalles regeld over et gebruuk van tael in de akten.
Kiek d'r zels mar es naor in o.e. Artikel 42 van die Wet.
Krek etzelde gelt ok veur de 'Kadasterwet', bi'jglieks in Artikel 41.

Bloemhoff gaot hier naor mien gedaachten wel wat hiel makkelik an veurbi'j.
Foj' toch..!


Lao’k nog mar es bi’j et begin beginnen, nommer 1 Onderwies. Dit artikel gaot over et Onderwies en het negen bepaoling (letters) wao'we mit drieje an voldoen moeten:
a. veurschoelse opvang
b. primair onderwies
c. votzet onderwies
d. technisch en beroeps onderwies
e. universitair en aander hoger onderwies
f. volwassenen onderwies en permente edukaosie
g. geschiedenis en kultuur in et onderwies
h. basisopleiding en et bi'jschoelen veur lerers
i. instellen van ien of meer toezichtholende orgaonen

Onder Diel II ston de oproep om ‘te voorzien in passende vormen en middelen voor het onderwijs in (...)  de streektalen op alle daarvoor in aanmerking komende onderwijsniveuas’. En veerder ‘om voorzieningen te verschaffen om diegenen die geen streektaal spreken (…) in staat te stellen deze taal te leren, indien zij dat wensen’, en dan nog wat over studie en onderzuuk.

Neffens de heren Herweijer en Jans het et wetenschoppelik onderzuuk naor et Nedersaksisch niet stillezitten en het ok roem ommedaenken had. D’r wodt ok nog even anhaeld dat d’r in 1953 een Nedersaksisch Instituut opricht is dat him o.e. doende hullen het mit taelatlassen en bi’jglieks et Drents woordeboek. Ze maeken melding dat d’r in de verschillende regio’s taelinstituten opricht binnen die o.e. et onderwies adviseren kunnen over zaeken as et gebruuk van de streektael in spelling en literaire ontwikkeling. D’r wodden nog een protte van ditsoorte warken opsomd mar d’r wodt mit gien woord zegd dat d’r onderdehaand van dat Instituut bi’j de RuG haost niks meer over is. Van heuren zeggen weren daor eerst wel zoe’n veertig man mit bezet en vandaege-de-dag nog mar iene of twieje.

Sund 2006 zollen d’r zoe’n 1.000 personen een cursus Grunnings volgd hebben. Dat is toch niet misselik, zoj’ zeggen. A’k hier in de Stellingwarven zo om mi’j henne kieke dan is mien persoonlike inschatting liekwels daj’ van de grootste helte van de cursisten gienertied weer wat heuren (zullen). Toch schrieven de heren dat ok op dit terrein roem an de ‘ambisie’ voldaon wodt. Hierover zol alderdeegst een evoluaosierepot te vienen op www.coe.int/t/dg4/education/minlang/report/#netherlands Jammer, mar et ienige wat ik d’r daor over vienen kon weren de daotums dat d’r onderzuuk naor daon is. Nog es jammer, ik kon gien woord Nedersaksisch vienen, et gaot over minderhiedstaelen in et algemien waor – veur oons et dichtstebi’j – et Fries nuumd wodt. Niks evoluaosie over hoe ‘Europe’ over et Nedersaksisch in Nederlaand daenkt.

De heren blieven nog een poos enthousiast deurgaon over et onderwies mar de aandere keer moe’k et mar es hebben over et verschil in heur schrieven in de grote letters en de noten over et gebruuk van et Drents bi’jglieks.

De hooglerers zeggen over Drentse kiender dat: "Het inzicht dat meertaligheid de creativiteit en het denken van kinderen stimuleert is bij veel ouders onbekend."
Et is nog mar de vraoge as dat zo is. Neffens mi'j wodt dit zinnegien hier ten onrechte bruukt en is uut zien verbaand rokt en overneumen uut aandere onderzuken. In een brieder verbaand van taelen in verschillende lanen, zoas wi'j iens op de ulo, mulo of hbs et Duuts, Engels en Fraans mitkregen hebben, mag zoks dan misschien gellen mar dat twietaelighied van Drents en Nederlaans de kreativiteit en et daenken stimeleert staot neffens mien bescheiden miening nog mar te bezien. In alderhaande onderzuken bliekt de hieltied weer dat de twietaelighied van bi'jglieks de Friese kiender de algemiene ontwikkeling alderdeegst in de weg staot.

De veurschoelse opvang zol zonder meerkosten wel wat meer anvieterd wodden kunnen mar de heren raoden et - gelokkig - of om et bekostigingssysteem Londo an te passen om op de basisschoelen meer an streektael (Hiemkunde en Kulturele vorming) te doen. Daor zol trouwens ok de regelgeving veur anpast wodden moeten. In et MBO is et al hielemaole an de lerer/docent om wat an streektael te doen en dat liekt niet al te best. Dichter bi'j et vuur bin de heren Herweijer en Jans et d'r wel over iens dat et onderzuukswark op de Hogeschoelen en Universiteiten gewoon deurgaon kan en moet zoas et now ok gaot.

A'k hier zo in Stellingwarf om me henne kiek en wat repotten van aandere Nedersaksische gebieden deurleze dan vien ik persoonlik dat et onderwies in de streektael(en) hielemaole niks veurstelt. De helte (of nog minder?) van de basisschoelen holen et op zo now en dan een uurtien Hiemkunde en al mit al bin d'r minder as 10% van de kiender die geregeld een hiel klein betien in de streektael praoten, om over et schrieven mar te zwiegen. Et meerste volk daor naovraoge bi’j daon is, is vaeks zels betrokken en preekt dan ok veur eigen perochie.

We hebben et in et onderwies dan ok niet over een halfvol of halfleeg glas mar hooguut over een glas waor  nog een druppien inzit. Ik zie daor weinig positiefs in dat bescharming onder Diel III vragt.

In de konklusie van de heren wodt steld dat et in vuuf gevallen meugelik is om mit bestaonde beleidsinspanning te voldoen an de vuuf ambisises over onderwies onder Diel III. Daor wodt wel bi’j zegd dat et zonder meer weenselik is om een toezichtholend orgaon in et leven te roepen die leerprocessen teweeg brengen moet, beleidsprestaosies verbeteren moet en zorgen moet veur betrouwbere beleidsverantwoording. In mien ogen moet d’r dan ok weer een ni’j orgaon mit poppegies in et leven roepen wodden die veur een best traktement veural mit heurzels doende binnen. Zoks komt et onderwies niet ten goede mar gaot neffens mi’j eerder ten koste van…


© Piet/er Bult