Prissentaosie

Weeromme naor Essays
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Prissentaosie

Prissentaosie van de 'Biebel in et Stellingwarfs' op oolde meie (12/5) 2010

Vrouwluden, manluden, beste meensken...
Ja, laot mi'j et nog mar es zunigiesan overdoen mit jim hattelik welkom te hieten. Want wat vien ik et mooi daj'm hier allemaole binnen. Mar wat vien ik et ok hatstikke jammer dat niet iederiene d'r is, wao'k wel op hoopt hadde.

Doe 'k mit dit helse kerwei uut aende zet bin, bin 'k d’r as eerste mit naor Pieter Jonker  - doe nog direkteur van de Schrieversronte - toe lopen en he'k him anbeuden om dit heidens kerwei veur de Schrieversronte uut te voeren. Zien letterlike reaktie was doe: "Wat hej' daor now an. Maek mar een gedichtebundeltien. Dat kun ie ok wel." (...)

Hi'j hadde mi'j niet beter stimuleren kund - anvieteren numen we dat hiere - om dit giga projekt tot een goed aende te brengen. En mit hulpe van veural mien grote biebelvrund Frank de Vries - mar ok aanderen - hewwe dit belangrieke wark veur een tael die himzels serieus nemt, now dan volbrocht.
Een projekt waoj' vanteveuren eins niet goed van weten waoj' an beginnen en waj’ tegenkommen kunnen. En et is niet iens alliend et vertaelen zels mar d'r komt ok nog haost liekevule omhenne bi'j te kieken. Van een protte woorden en begrippen moej' briedvoerig onderzuuk doen as ze wel krek etzelde betekenen as dat d'r in de oorspronkelike tekst mit bedoeld wodt.

Want as die mannen uut Sodom over die twie engels tegen Lot zeggen: “We willen ze bekennen” in de SV of "We willen ze nemen" in de NBV, wat wodt dan bedoeld? En ok die 'hel' wao'k altied zo bange veur maekt bin, wat is een hel eins?
Ik hebbe mien algemiene ontwikkeling aorig bi'jschaeven kund deur dit wark want ik bin d'r uut: die manluden uut Sodom wollen gewoon viezerikken en die hel was eins gewoon een revien tussen de bargen, waor alle smerigte verbraand wodde; et askelaand van Jeruzalem.
En zo zo'k nog wel uren vertellen kunnen over alderlei zaeken wao'we vanteveuren gien weet van hadden mar wao'we - liekewel theologisch as taelkundig - hiel wat van opsteuken hebben, en ok een stok wiezer van wodden binnen. Vraog oons daor laeter nog mar es naor.

En aj' dan daenken daj' haost klaor binnen, dan komt et slimste nog want dan woj' ofhaankelik van aanderen: et boek moet maekt wodden. Een drokker is nog wel te vienen mar die dot zoks vaeks niet ommenocht. Hoe koj' an de centen om zoe'n dik boek drokken te laoten en wie zorgt d'r veur dat alles hier en daor in iene of in twie kolommen op pepier komt te staon. Niet et plezierigste wark, mar misschien nog wel belangrieker as et vertaelen zels, en et moet wel even daon wodden.

Des te groter is vandaege de voldoening dat et allemaole toch goed lokt is, en daj' dat allemaole - weliswaor mit hulpe bi’j et wark, mar ok mit financiële hulpe - toch allemaole zels klaor kregen hebben. Is 't gien wonder? O nee, dat mag niet zegd wodden; et is een meraokel, dat is et, al zeg ik et zels. Naost een protte proza, poëzie en aander wark, ok een eigen vierdielig dik Woordeboek én now dan ok een Biebel in zoe’n klein taelgebied as et Stellingwarfs. Een vermelding in et ‘Guinessbook of Records’ meer as weerd.

We hadden een eerste exemplaor van dit in meerdere opzichten belangrieke boek - now dan ok in Stellingwarfs eigen tael - graeg anbieden wild an de beide burgemeesters van de beide Stellingwarfse gemienten, Oost- en Westaende, mar krek as de Schrieversronte et doe niet paste om mit te doen, et de wethoolder mit de kultuurpottefulie van Oostaende niet paste om een bi'jdrege te leveren, zo paste et now de burgemeester van Oostaende ok al niet om hier vandaege bi'j oons te wezen. Mar hier gelt etzelde: we stellen et destemeer op pries dat de gemiente Stellingwarf-Westaende wel een financiële bi'jdrege leverd het en dat de pottefuliehoolder van kultuur van Westaende wel van begin of an enthousiast west het over oons wark, dat we mienden d'r dan ok goed an te doen om de burgemeester van Westaende te vraogen om van oons et eerste exemplaor in ontvangst nemen te willen.

Ok daor het hi'j positief op reageerd, dat ik wil burgemeerster Gerard van Klaveren now dan ok graeg naor veuren vraogen. As Frank d'r dan ok even bi'j komt dan hewwe op zien minst drie meensken bi'j mekeer die wel de grote weerde inzien van et hebben van et ‘boek der boeken’ in de eigen tael.

*

Drekt nao et verschienen van de 'Biebel in et Stellingwarfs' op Oolde Meie verscheen d'r de aanderedaegs een weblog mit lovende woorden van de haand van Jan Koops, regelmaotig veurganger in Stellingwarfstaelige karkediensten. Gelokkig was et niet alliend mar mooi, mooi en nog es prachtig, wat de beste man te vertellen hadde. D'r weren ok kritiekpunties. "Now, aj' et al kritiek numen willen", stelde Jan. Zien 'kritiek' gul veural de warkwieze mit et 'vertaelmesienegien' en et vertaelen 'vanuut et Nederlaans (NBV)' "... en dat is al een populaire nederlaanse meniere west." Een goeie weke naotied wodde die kritiek nog in kursief anvuld. Kiek mar es op: www.jkoops.nl/wordpress (Kiek ok even in de PS, hier onderan)

Nee, we lezen hier gien ofkeurende mar konstruktieve kritiek in, en daor is vanzels niks op tegen. Deur d'r over te praoten en d'r daordeur over nao te daenken wowwe d'r mit mekeer alliend mar beter en wiezer van. Et vertaelen mit et 'vertaelmesienegien' het neffens oonze onderviening trouwens meer veur- as naodielen opleverd, zoas bi'jglieks de konsisteensie van et vertaelde wark en et op ienvooldige overnemen van muuilike woorden en naemen. Ja, et is vanzels gewoon waor dat et hier en daor wat vernederlaansd (robot) Stellingwarfs oplevert. Op die konklusie is liekwels ok wel een protte of te dingen. Et is over et generaol neumen al zo dat et Stellingwarfs - krek as et Fries trouwens - hoe langer hoe meer naor et Nederlaans toe opschoeft. Daor komt nog bi'j dawwe de streektaelkundige, Henk Bloemhoff, in et begin al es vraogd hebben hoe we hier mit ommegaon mossen: meer terogge naor oolde - en vaeks niet of minder bekende - woorden en zegswiezen of inderdaod eerder wat opschoeven naor et Nederlaans. Zien bescheid op oonze vraoge was dudelik: liever dat laeste as et eerste.

Daor komt ok nog bi'j dat et Nederlaans sund jaor en dag de voertael in de karken is en et Stellingwarfs een protte typische - gewichtige - 'biebelse woorden' niet in zien woordeschat kent. We kun oons alderdeegst veurstellen dat d'r (rasechte Stellingwarfse) karkegangers binnen die de Stellingwarfse woorden van de kaansel of, toch meer as Nederlaanse woorden heuren (willen, alderdeegst) omreden et Stellingwarfs zo ongewoon veur heur is. In tegenstelling tot Grunningen en Twente, waor et deur de eigen tael juust dichter bi'j de meensken komt - wodt d'r wel zegd -, kan et hier te lane wel es krek aandersomme wezen. Doe de Kattelieken destieds van et Latien overschaekelden naor et Nederlaans (eksonimeer-den) gaf dat - eerst - ok mar een 'vremd' gevuul.

Van begin of an hebben wi'j altied zegd dawwe de NBV vertaelenden en niet de ooldste oorspronkelike teksten omreden we die taelen niet machtig weren/binnen. Dat de NBV al wat een 'populaire' vertaeling was van wat Jan liever zien hadde, een vertaeling uut die grondtaelen, is veur een pat een dogmatische of zoaj' willen alderdeegst een wat subjektieve miening (die we trouwens wel vaeker heurd hebben). Even tussendeur: in de veurige riegel staon op zien minst drie woorden (populair, dogmatisch en subjektief) die in et Stellingwarfs haost niet te vertaelen binnen omreden ze krek niet anvulen laoten wat d'r in et Nederlaans precies bedoeld wodt (populair is zoks as: alledaegs; dogmatisch is zoks as: rechtlijnig, streng; subjektief is zoks as: beveuroordield, kleurd, perti'jdig, veurinneumen). De reden is lichtkaans dat et Stellingwarfs altied een spreektael west het en nog altied is van een slim ienvooldig - en vaeks ok nog slim rood - volk. In de Stellingwarven mar alderdeegst ok in Frieslaand, is et vandaege-de-dag nog altied groot ni'js as d'r iene prommeveert tot doktor; dat zuj' gewoonweg in gien Nederlaanse kraante in Hollaand tegenkommen.

Et is dan ok niet alliend muuilik mar haost onmeugelik om die typische woorden en begrippen die hier te lane gienertied bruukt binnen in geef Stellingwarfs omme te zetten. Op Stelling-warfs meerst bekende webstegies kowwe bi'jglieks 'thuusbladziede' tegen veur et Engelse 'website' of is et 'homepage'? en d'r wodt praot over 'moesaaien' in plak van 'scrollen'. Awwe op die meniere mit de biebeltekst uut de NBV te wark gaon weren dan is een 'tempeltente' veur een 'tabernakel' nog niet iens zo gek mar was et veerder een onleesber boek wodden. Doe we een peer beheurlik onderlegde exegeten vreugen hoe we die 'wonderboom' et beste vertaelen konnen zeden die ok in koor: doe mar gewoon 'wonderboom'. We hadden ok de meugelikhied om d'r bi'jglieks een 'ricinusboom', 'christuspalm' of een 'tieke(neute)boom' van te maeken. Verstaandig volk wol liever 'vernerderlaansen' as in de mooiere/betere/gevere Stellingwarfs klinkende woorden vertaelen, en dat hadde niks mit et vertaelmesienegien, mit oonze kennis van zaeken of oonze kreativiteit vandoen.
 
"Disse warkwieze vragt minder van et kreatief daenkpreces as zunder mesienegien. Et geft dan ok een minder kreatief risseltaot netuurlik." is Jan zien stellige overtuging. Mar is dat wel terechte? Over et generaol neumen wodden komputers inzet veur - vaeks - et domme herhael-wark. In die zin speulde de hulpe van een vertaelmesienegien in principe al grif gien rolle van betekenisse die et kreatief vertaelwark in de wege ston, staot of staon hoeft. Daor komt ok bi'j dat et mar de vraoge is as oonze kreativiteit zonder vertaelmesienegien een beter risseltaot opsmeten hadde. We hebben et al zo vaeke zegd: “Liekewel de woorden ofzunderlik as de Biebel in zien gehiel is een boek mit een slimme belaedenhied van de teksten mit een groot verscheid an slim gevulige interpretaosiemeugelikheden.” Iederiene moet eins zien eigen Biebel mar maeken. Misschien wel zonder de vrouwonvrundelike stokken, zonder oorlog en et ommebrengen van meensken om de aandere bladziede en zonder bladzieden waor diskri-menaosie veurkomt. De drokkosten zollen een stok leger uutvalen want d'r blift mar weinig over tussen et veur- en aachterkaft.
 
Tja, en awwe et al mit al overeiden dan komt vanzels ok de vraoge an de odder: wat is et alternatief? "Ja, et is kritiek omreden et vule mooier kund hadde," stelt Jan op zien weblog. Toe mar! Mar is dat wel zo? Nee, want d'r was hielemaole gien Biebel kommen, is oonze overtuging. Hier en daor een woord of een riegel hadde lichtkaans best beter kund. Mar aj' alle veurs en tegens vanuut alle invaalshoeken van zoe'n kerwei mit wegen, dan is et ienigst meugelike bescheid veur de eerstkommende 'tig' jaor: d'r zol gien Biebel in et Stellingwarfs meugelik west hebben, beter as disse wodden is. De viever mit meensken in Stellingwarf is gewoon te klein. D'r bin domweg niet genoeg te vienen die helpen kunnen en/of willen om zoe'n projekt tot een - nog - beter aende te brengen. Mar die konklusie hadde Jan bi'j slot van zaeke veur himzels ok al trokken.

Nog een gratis tip tot slot: moch iene iens van doel wezen en beginne d'r ok es an, zet dan mit bi'jglieks et biebelboek Ezechiël uut aende vanuut de oolde teksten. Wi'j willen wel wedden daj' eerder as halverwegens, de hiele rommel in de eupen heerd smieten...


© Piet/er Bult


PS:
Jan Koops wet him eins gien raod en schrift d'r onderan: Meensken hebben mi’j vraogd: is et now kritiek of niet op de inhoold? JA et is kritiek omreden et vule mooier kund hadde; toegeliekertied blift mien bewondering veur dit prejekt en de bliedschop dat de biebel d’r now in et Stellingwarfs is, ok al is et stark vernederlaansd – en dat leste is dus hiel spietig, mar een niet te ontkommen gevolg van et now uutbrengen van de biebel.

Piet/er zegt daor op: Ik vien et wat een kotzichtige kretiek van Jan. Biebelvertaelen is zovule meer as alliend zinnen ommezetten van de iene tael in de aandere. Ie moe'n d'r tied veur hebben of vri'jmaeken, d'r komt een strakke orgenisaosie an te passe, d'r komt gedoe om centeraosie (€ 75.000) an te passe, een protte uutpluzeri'je en gao zo mar deur. Al mit al was de 'Biebel in et Stellingwarfs' d'r gienertied kommen as d'r hier en daor wat konsessies daon weren. In die zin is de kretiek van Jan in mien ogen dan wel lekker makkelik mar niet -hielemaole- terechte. Dat et wat 'vernederlaansd' overkomt het ok alles te maeken mit et feit dat een protte biebelse woorden en begrippen domweg niet in et Stellingwarfs bestaon. Daor kuj' dan lichtkaans wel wat moois veur bedaeken mar dan is et nog mar de vraoge as pattie meensken wel begriepen wat d'r staot. Ik zels hadde eerder ok al bedocht om wat meer oold-Saksische woorden te bruken mar bi'j naovraoge was oonze ienige taelkundige, dr. Henk Bloemhoff, niet zo slim veur. 'Dan liever de Nederlaanse kaante anholen...' was zien bescheid.
 
Naotied bin Jan Koops, Rienk Klooster en Erica Plomp mit zie'n drienend uutaende zet mit een vertaeling van et boek Marcus (om te bewiezen dat et beter kund hadde ?). In De Ovend, et blattien van de Schrieversronte kregen ze d'r een protte ommedaenken mit. Jammer dat dit drietal niet mit mi'j over mien vraogen en et hoe en waoromme praoten wol. Dominees willen d'r bliekber niet over praoten mar willen alliend dikteren, zo liekt et dan. Et is dan ok gien wonder dat d'r hoe langer hoe meer volk wegblift uut de karke...