Woordeschatten

Weeromme naor Essays
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Woordeschatten

Ik hebbe al vaeke zegd dawwe in et Stellingwarfs woorden tekot hebben om bi’jglieks een Stellingwarfs eigen biebel te maeken. Mar is dat wel zo? Mien eerste ingeving zegt dudelik, ja. D'r lopt - in et Engels - op 't heden een hiele diskussie wat de 'grootste' tael is. Zoe'n diskussie hoolt vanzels nargens op. Et wodt al wat makkeliker te hanteren aj' eerst es een raemwark, een ofbaokening van greenzen vaastestellen. Et liekt mi'j persoonlik zo toe dat et bruken van een tael in vaaste relaosie staot tot de omvang van de gemienschop die die tael bruukt. Awwe dan de hier te lane bruukte taelen langs die latte leggen dan het et Stellingwarfs de kleinste woordeschat, dan et Fries, dan et Nederlaans, et Fraans, et Duuts en et Engels.

Ok een aorige meting kan ontstaon aj' de 'vakgebieden' van gemienschoppen langs een latte leggen. Ok dan komt oons Stellingwarfs d'r wat bekaaid of want we hebben hier gienertied een fesoenlik vakgebied had dat in aandere taelen (haost) niet ok al veurkwam en veurkomt. Et daegeliks bestaon is hier anno 2010 nog de hieltied niet vule veerder as eten en drinken mit et boerewark daor omhenne. De jacht en de bouw valen ok onder dat boerewark en sociaole kontakten mit de meensken om je henne komt en kwam ok altied en overal wel veur. Woorden die hier mit te maeken hebben kommen dan in alle woordeboeken wel veur. Kuwwe de woordeschat bemeten naor de dikte van et woordeboek van een tael? Dan dot et Stellingwarfs vanzels wel aorig mit, mit et vierdelig Woordeboek van Henk Bloemhoff. Jammer, dit mag op et gebied van de streektael dan wel opgaon, in de echte taelen biwwe mit die dikke Bloemhoff toch ok weer nargens.

Et Fries komt al wat veerder as et Stellingwarfs, lichtkaans omreden die tael al eerder vaastelegd is en omreden d'r in die tael al vule langer schreven is as in et Stellingwarfs. Mar een eigen vakgebied waor et Fries in uutblinkt bestaot ok niet of et zol al wat mit et keatsen, skûtsjesilen of toch ok mit dat boerewark vandoen hebben moeten. Nee, dan et Nederlaans. Een protte woorden uut et Nederlaans bin in aandere taelen alderdeegst overneumen zoas bi'jglieks uut de schipveert. Een protte onderdielen van een schip hieten in bi'jglieks et Duuts of alderdeegst Russisch krek zo. En de Nederlaanse vloot was bi'jglieks tiedens de tied van de VOC in de middeliewen wereldberoemd. Naost de haandel was die vloot trouwens ok berucht vanwegens de gevechten op zee (lees et stokkien over Piet Hein in dit nommer d’r nog mar es op nao). Ongetwiefeld hebben aandere taelen daor ok Nederlaanse woorden an overhullen.

Sund - zeg mar - de industrialisaosie in - zegge - de negentiende ieuw is et liekwels allemaole Engels wat de klokke slat. Deur Engelspraotenden wodden alderhaande - en mit grote veursprong - de meerste uutvienings daon. Daenk alliend al an de auto- of lochtveertindustrie. Van de laeste vuuftig jaor is et in bi'jglieks de komputerindustrie allemaole Engels. Hier bliekt hiel dudelik hoe et Engels een stempel drokt op ni'je woorden. Daor komt dan bi'j dat een protte van die woorden ok haost niet te vertaelen binnen en dan - van poere aarmoede - mar as lienwoord overneumen wodden, krek as et Russisch de Nederlaanse bootwoorden overneumen het. Now is ‘moesaaien’ vanzels gien geef Stellingwarfs eigen woord veur 'scrollen' mar een ‘hadde schieve’ kan best dienen veur de 'hard disk' en ‘knoppe’ veur 'button' is ok gien perbleem mar dat bin vanzels gewoon bestaonde woorden, alliend aanders bruukt.

En hoe omme te gaon mit saemenstellings van twie (of meer) verschillende woorden? De Duutsers schienen heer en meester te wezen in zoksoorte saemenvoegings waordeur dan een ni'j woord of begrip ontstaot zoas de veurbielden 'Abschiedsvorstellung' (ofscheidveurstelling), 'Weltmarktführer' (wereldmark-leider) en 'Stromtarifrechner' (stroomverbruuksmeter) wel es bruukt wodden. Et Stellingwarfs het van himzels ok een protte van die saemenstellings en oonze woordeboekemaeker zegt dan: et is in et Stelling-warfs an de schriever zels om te besluten om die woorden los van mekeer of anneneer te schriever, langesgaon of langes gaon. Veur mien gevuul kan dit lang niet altied. In dit veurbield is langes gaon (er bij langs gaan) hiel wat aanders as langesgaon (aangaan). Ik bin bi'j de dokter langes gaon (aan de dokter voorbij gereden) of bi'j de dokter langesgaon (naar de dokter toe geweest). Een hiel verschil…

Mar goed, hoe aj't ok holen of keren, et Stellingwarfs heurt in ieder geval tot de hiele kleine taelen waor een hiele protte woorden domweg - uut et Nederlaans - liend wodden moeten...


© Piet/er Bult