Haanske
Weeromme naor Etymologie
Weeromme naor Stellingwarfs
Home
Haanske
De haanschoe komt o.e. in et Latien al veur in geschriften van Cicero (100 vChr. - 43 vChr.) as chirotheca manica.
Dit was vaeks een soort iezeren of loden haanske die vechtjassen
(kampvechters) an iene haand an hadden om zo in een man-tegen-man
gevecht de tegenstaander een beste oplawaaier verkopen te kunnen.
Mit de perciese schriefwieze stak et in laetere tieden niet zo nauw want we kommen oonze haanske tegen as hantscuoh, hantschuoch, hantiscuoh, hentiscuoh, hentschuoch, hentschuohe, hendschuh, hendschuch, händschuch, hentschue, hendtschuch, händschuch en hentzsuch.
“Von dieser form aus entsteht, indem der zweite vocal des wortes tonlos wird, durch ein hinschug, henszag, hindurch, händschich.” Dan kowwe kalman in Bovensaksen dit woord tegen as händsche en hendsche. In zudeliker streken - zo rond de Rijn - wodt et dan een hansche of een hansch. Richting et noorden en westen wordt oonze ‘haanske’ een hantscuhen, hantscun, handschken, hendschken en henschen. Nog weer laeter in Bovensaksen handschchen en händschchen. In Zwitserlaand bestaot in de vroege middeliewen de händschen naost de händsche, in et oold-Middelduuts handsken en hansken, in et oold-Duuts händschken en in et oold-Nederlaans handsken en hansken. We hebben et in die tied nog altied over de ‘haanske’ as een soort boksbeugel mar ok wel veur bescharming as een soort paanser om de hiele haand.
Van ongeveer de 14de ieuw of wodt de haanske ok tegen de koolde bruukt
mar ok wel gewoon as opsmuk, veur de sier. Dan bin ze ok niet meer van
iezer of lood mar van ziede, (hatte)leer of wolle. Uut een oolde
Saksenspiegel: ‘tvêne wüllene hantschu unde en mesgrepe is der dagewerchten bûte.’ Rond 1700 ontstaot - veur de sier - de lange haanske die wel tot an de aarmtakke an toe komt: zwêne niuwe hantschuoh er unz ûf den ellenbogen zôch.
Mar ok nog altied blift de ‘haanske’ bestaon as een ‘eiserne handschuhe als theil der rüstung: ciroteca ferrea, ein ysern hantschu.’
Naost de voesthaanske ontstaot in et laest van de 14de ieuw ok de
vingerhaanske. In eerste instaansie wodde alliend de doeme ofzunderd
van de aandere vingers die gezaemelik in een ‘hulle’ stakken. Speciaol veur de viskeri’je wodde de meervingerige haanske uutvunnen: zwenfingerigen grawen fischerhändschuch. Ok uut een oolde Saksenspiegel: “… ok sal die koning durch recht sinen hantscho dar to senden, to bewisene dat it sin wille si.”
“Et past as zes vingers in een haanske”
is een hiele oolde Saksische uutdrokking veur wat, dat stief in mekeer
past. Bi’j slot van zaeke kennen ze in zuud-Duutslaand (Beieren) de ‘haanske’ veur een vat van ongeveer dattig maoten witbier en de bloemen akelei en primula wodden ok wel ‘haanskebloeme’ nuumd.
© Piet/er Bult