Maelen

Weeromme naor Etymologie
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Maelen

ik mael(e), ie maelen, wi'j maelen; ik maelde, ie maelden, wi'j maelden, wi'j hebben maeld.

We kennen et woord maelen in een protte betekenissen. Ik bin in et oolde Saksenlaand, in de oolde biebeltheek van Hamburg, te zuke gaon naor de oorsprong van dat woord: maelen.

Dat woord komt in de oolde tied in alderhaande schriefwiezen wel veur: malan, mala, maln, malmen, malen, malti, melj, maíu, melim tot an et Letiense molo.

Een oolde zegswieze (om tot et uterste te gaon): as d'r haost gien mael is om te maelen dan zal de mulder alle korrelties gadderen en zovule maelen dat hi'j veur zien kiender een koeke bakken kan. Of uut goedertieren: as een mulder drie daegen niks te maelen het dan zuj' him een brood lienen. En: die eerst komt, die eerst maelt (prior tempore, prior iure). En - manluden - de laeste: aj' trouwd binnen, moej' om heur maelen, moej' om heur geven en veur heur zorgen!

Wat wodde d'r zoal maeld: graon, koren, weite, (vaeks dreugde weite) vruchten (frumentum molere) mar ok: zwevel, salpeter en alderdeegst goold (die goold maelen lat, het vaeks goed van eten).
Kiender reupen et koolwitvlindertien mit: mulder, mulder, maelder! Lichtkaans omreden van dit vlindertien ok altied wat maelachtigs an de vleugelties zit.

De 'maelgang' is een soort gangpad veur et voeren van et vee. Dit komt mi'j wat vremd veur want dat pad - veur, of - aachter de koenen langes ken ik niet aanders 'voerpad'. Veural koenen kregen ok haost maeld voer mar haost altied roegvoer waor gien mulder an te passe kwam. De (kracht)voerkoeken van bi'jglieks UTD bin eerst van de laeste jaoren, van nao de oorlog! Varkens kregen wel es wat dat op maelenbri'j leek mar dat was meerstal kepot kookt graon: slurrie of slobber.

Nee, een maelgang is vanoolds een uutgang van een meule waoj' verschillende (schud)zi'jen in doen konnen. Zo hadde een goeie meule wel drie maelgangen waoj' dan ok drie verschillende groftes in iene gang mit maelen konnen: grof, middelmaote en fien.

Een maelgaaste was een iene (meerstal een boer uut de omgeving) die bi'j de mulder en zien meule kwam om et graon maelen te laoten.

Maelgeld weren de centen die de boer an de mulder betaelen mos veur et maelen van zien graon. Boven in Duutslaand kennen ze nog et 'maelgroschen', een dubbeltien veur et maelen van ongeveer iene schepel graon (1 schepel is roegweg 1 ltr.)

Een maelhulpien was vroeger haost niet te vienen. Bliekber was et mar smerig en stoffig - en dus geveerlik - wark, dat maelen. As et op zien drokste was tiedens et oogsten was d'r altied mar min an passeniel te kommen. Een mulder mos dan wel es een hulpien zien te vienen die meer as een dagreize neudig hadde om bi'j him an 't wark te kommen.

De maelgeute kennen we van de waetermeule. Dit was een geute waor et waeter deur leup zodat et krek boven de taandvielen terechten kwam.

De maelsteiger was et hoolten bouwwark waor de meulestienen op ronddri'jden. Een zwaor bientwark van vaeks dikke ieken balkens om de loodzwaore stienen al dri'jende in 't gereel te holen.

En hej' wel es van 'maelig passend' heurd? As et je maelig past dan past et je krek of percies, et komt je goed van passe. Maelig weer is krek et weer waj' neudig hebben. Een maelige jasse staot je goed omreden et krek je maote is en een maelige tied is de tied dat et jow goed schikt. Hoe laete zuwwe ofpraoten? Is een uur of drieje jow goed? Dat vien ik een maelige tied! Een maelige winter is een winterschoft zo een winter heurt te wezen.

As een boer en een mulder et wel es niet iens weren as et mael wel wisse van et graon van die boer maeld was dan nam de mulder een haandvol graon van die boer en een handvol van dat mael en toogden beide manluden naor et klooster die et dichstebi'j was en legden dan et perbleem veur an de abt of ok wel an de abdis. Die bepaolde dan de warkelikhied as et mael van dat graon maeld was.


© Piet/er Bult