Smoolt
Weeromme naor Etymologie
Weeromme naor Stellingwarfs
Home
Smoolt
Ken ie dat nog, kaonties en smoolt?
Vroeger was dat et meerst gewone eten in de Stellingwarven dat d'r
beston. Een betien anwaarmen op een stellegien en dan een dikke leepvol
kaonties of smoolt op je brood. Mar hoe kowwe eins an dat 'smoolt'? Now dat za'k jim now es haorfijn uutstokken...
Et moet al hiel vroeg in de tied west hebben dat d'r kwakzalvers bi'j
de streek leupen die alderhaande draankies en smeerselties verkochten
die goed wezen zollen tegen alderlei ziektes en ongemakken. Krek as de
oervorm van 'Haarlemmer eulie'
kwam d'r ok es iene op de smerige gedaachte om et vet van et slaachte
vee te verkopen as et beste medesien tegen kwaolen en kwaolties. Et zal
je lichtkaans gien ni'jdoen dat et woord smoolt femilie is van smulten.
Et vet van bi'jglieks een varken - mar niet alliend van varkens - wodde
smulten, et driefvet kwam in een flessien as draankien tegen
maegekrampies en daarmverstoppings. Et stolde vet wodde in potties
stopt om te verkopen as zalve tegen haost alle kwaolen an de
buterkaante van 't lief.
Aambeien? Zere kni'jen? Smeer d'r mar wat van dit smoolt op en dan is 't mit een dag of wat wel over. Een kleine wonde an de aarmtakke? Smeer d'r mar wat smoolt op en mit 'n weke is dat plakkien vot. Daarmongemak? Daegs een leepvol en mit een weke is ’t over. Smoolt
wodde trouwens ok wel bruukt as waegensmeer. Alles wat dri'jde of
henne-weer beweug, begon op de duur te piepen dat een aord hadde. Een
betien smoolt d'r op of d'r an en et was daon mit et gepiep. Smulten en smoolt. Et kwam ok wel onder aandere naemen veur zoas: smalt en smout.
Aj't van zoe'n kwakzalver kocht hadden dan smeerd' ie et vanzels niet
op je brood mar et was bi'j slot van zaeke wel precies etzelde. Van
pattie starke kerels wodde wel zegd dat ze daegs wel honderd eier in smoolt bakten en dat as eten veurzet kregen. Van een dikkertien wodde wel zegd: die het wel smoolt an 't lief. Dan haj' nog smoolt tegen de moggen en alderdeegst duvelsmoolt. Die lopt mit duvelsmoolt, is wawwe vandaege-de-dag tegen iene zeggen die lopt te kontienslikken.
De smooltplaante (herba kali)
is een veniendige peperplaante. De smooltappel komt in de omkrieten van
Munchen (Dld) nog veur en dan kennen we nog de smooltbeie (vaccinium vitis idaea).
De botterbloeme en de - wat grotere - dotterbloeme wodden in vroeger
daegen ok wel smooltbloemen nuumd. Een smooltbuul koj' vandaege-de-dag
in de grote stad ok nog wel es tegen. Dat is de tasse of een aandere
soortige plestieken poede of zo, waor een aarm mannegien of vrouwgien
de aske-emmers mit bi'jlanges gaot om d'r nog wat eetbers uut te zuken
en dat dan in zien smooltbuul te stoppen. Tegen oons oolderwetse
smooltbottien zeggen de Hollaanders 'botervloot'.
Et kwam in die oolde tieden ok al in zeggies veur: d'r zit zoolt noch smoolt in et eten: d'r zit gien reuk of smaek an. Dat meens klessebest mar deur, d'r is gien smoolt tegen te strieken. En een kiepe die wel twie eier op een dag legde, daor wodde wel van zegd: die moej' in 't smoolt leggen.
Vandaege-de-dag zowwe zeggen: die moej' in de watten leggen. En as de
soep wat dunne wodden was dan kwam d'r gewoon wat smoolt deur om et wat
dikker te maeken. Van een lange maegere meid wodde wel zegd, dat ze wel
es wat meer smoolt eten moch.
D'r bestaot ok een verhael daj' mit smoolt et deftige volk uut de stad d'r uut kenden, as een soorte van sjibbolet. Jan en alleman kreeg een leepvol smoolt.
Jongkerels van et platte laand atten dat zomar op en slikten heur nog
es om de mond. Iene uut de stad trok d'r dan een smerig gezichte bi'j,
en zo koj' die d'r zomar uut. Aarme lui's botter om iene te weerkennen
waor die weg komt. Waor smoolt al niet goed veur is...
© Piet/er Bult