Stellingwarf 700

Weeromme naor Verhaelen
Weeromme naor Stellingwarfs
Home


Stellingwarf-700 (mar wat vieren we eins...)

Liekewel de kleine as ok de grote passe zit d'r wel gauw es naost as d'r schreven wodt over et feest van Stellingwarf-700. D'r wodt dan zegd of schreven dat de Stellingwarven 700 jaor bestaon, mar dat is een misrekinge.

Awwe van de laeste iestied of - meer as 10.000 jaor leden - beginnen te rekenen en te risseneren dan moej' je veurstellen dat hiel Nederlaand eins niet vule meer was as een delta, zeg mar de uutlopers van de grote revieren, de Rijn en de Maas die heur - veurnaemelik - sni'jwaeter vanuut de Alpen naor de Noordzee ofvoerden. Zoas Zeelaand mit al zien eilanen now nog is, was doe hiel Nederlaand zoe'n betien. In al die uutlopers ontstonnen nao verloop van tied plakkies in dat waeter die over langere tied dreuge staon bleven, allemaole eilaanties (daenk hierbi'j an eilaanties as Urk mar ok an de Waddenzee). Al riekelik gauw ontstaot op zokke plakken dan wat begruuïnge en komt et diereleven langzem op gang. In die vroegere tieden was de meenske vaeks op jacht veur zien daegeliks maoltien en dat wollen ze - doe ok al - et liefste zo makkelik meugelik bi'j mekeer scharrelen.

As de eerste Stellingwarvers now uut de buurt van Munster, uut de meer noordelike streken van Duutslaand of van beide kaanten wat kommen, is niet hielemaole wis mar dawwe van oorsprong uut Duutslaand kommen staot wel vaaste. Meer van et zuden uut kwammen bewoonders mit Fraanse invloeden die beneden de grote revieren van vandaege-de-dag wonen bleven, en van et oosten kwam et volk waor de Stellingwarvers een overbliefsel van binnen. Tot die laeste groep meuj' eins alle kroem- of platpraoters (Nedersaksen) wel rekenen, van Grunningen, Drenthe, Overiessel tot in de Aachterhoeke an toe. De Friezen kommen nao een protte ommezwarvings lichtkaans meer uut de nog noordeliker streken, van Denemarken en Noorwegen, zo wodt algemien anneumen. Al mit al meu'we dan ok gerust annemen dat et eerste - nog drassige mar toch ok al wat - dreuge Stellingwarfse laand mit de aldereerste roegte en boompies hier zo tussen de 10 en 5.000 jaor leden ontstaon is. Dat is wel even wat aanders as 700 jaor!

Waor zaand en waeter is daor kan wat gruuien en kun dan ok dieren leven. Waor dieren te vienen binnen komt de meenske mit zien iewig jachtinstinkt ok al gauw om de hoeke kieken. Reken mar dat d'r rond et begin van oonze jaortelling - now roem 2.000 jaor leden - of lichtkaans al even eerder, hier doe de eerste meensken (Nedersaksen) hennetrokken veur de jacht. Op dit ni'je sompige laand was et bliekber goed wonen. Daegeliks van Duutslaand hier henne om eten te zuken was doe niet zo ienvooldig en een protte zetten heur hier dan ok te wonen. Van tegen de tied van et jaor 1.000 is d'r vandaege-de-dag al vule meer bekend over disse streken en d'r wodt dan ok vaeke zegd dat et Nedersaksisch (waor et Stellingwarfs praot) toe rekend wodt hier rondomme et jaor 5.. of 600 al drok praot wodde. Om even te vergelieken: et Nederlaans (ABN) is eerst van de jaoren rond 1600, en dan ok nog mar krek zoe'n 400 jaor oold.

Wie, wat en waoromme biwwe eins Stellingwarvers? Een appat slag, die Stellingwarvers. Dat is trouwens niet van de laeste jaoren mar dat zit oons in et bloed. Wi'j Stellingwarvers staon d'r bi'jglieks al herwerts jaoren omme bekend dawwe van oonze vri'jhied holen, en dawwe gien tegenspraoke dulden. Van gieniene. Onderdaonig wezen kuwwe niet en an et betaelen van belasting hebben Stellingwarvers - ok vandaege-de-dag nog - een glundige hekel. Ok dat is niet van de laeste tied. Tegenwoordig bedaenken ze in De Haag, Liwwadden en alderdeegst hier in Oosterwoolde en Wolvege de iene nao de aandere ni'je belasting: vliegtax, millieuheffing, honnebelasting, btw, ozb, en gao zo mar deur. In vroeger jaoren - zo rond et jaor 1000 - konnen ze d'r trouwens ok al wat van. Doe hiette et dan wel gien belasting, mar nuumden ze et 'schatting'. Ie mossen schatting ofdregen. An wie? Op 't heden an de poletiek, doedertieden veural an de karke. Haost alles was doe trouwens al van de karke.

In oons geval mowwe vroeger schatting an de Bisschop van Utrecht ofdregen, die et onder oftrek van zien eigen kosten dan weer deurgaf an zien grote baos, de Paus in Rome, baos van et grote Romeinse Riek. Bliekens hiele oolde pepiereboel weren d'r doe dan ok een hiele protte die die schatting gewoon betaelden, mar - en jim raoden et al - de Stellingwarvers niet. Wi'j vertikten et om die rieke Paus en zien loopjonge, de Bisschop nog rieker te maeken as dat zi'j al weren. Rond et jaor 1300 wodde die Bisschop daor een betien lelk omme. Now ja, een betien... Die al een protte het wil vaeks nog meer hebben en hi'j hadde uutvunnen dat d'r op de aarme zaandgronden in Stellingwarf nog wat keuterboerties huusden waor hi'j niks van kreeg, hoogstens heufdzeerte. Dat mos en zol aanders. Hiel veurzichtig leut die Bisschop - Guido (ok wel: Guy of Gweide) van Avesnes was zien naeme - hier in de omkrieten,  argens bi'j Kuunre eerst es een klein husien zetten om oons wat in de smiezen te holen. Bliekber vun hi'j et hier wel geriefelik wonen, of was et een deurdochte taktiek? Want even laeter bouwde hi'j een soort van een kesteel vlakbi'j Vollenhove, et zonuumde 'Oldenhuijs'. Daor in dat kesteelachtige huus zal hi'j de plannen uutbruded hebben om die vri'je Stellingwarvers wel es even mores te leren… Dat is de man liekwels min bekommen.

Doe die malle Bisschop een peer daegen op reize was trokken de boeren van de Vri'je Naosie Stellingwarf mit de 'evenhoge' dwas deur de modder, et vene en et draslaand op naor dat kesteel bi'j Vollenhove en gongen daor slim tekeer. Roven, stelen, plunderen, vanalles in de braand stikken en gao zo mar deur. Mit döskvlegels, huj- en dongvörken, en meer van zok ark zowwe die Bisschop wel es even een toontien leger zingen laoten. We hebben et liekwels niet opredded en et het een protte Stellingwarvers doe letterlik de kop kost. Mar goed... Een Bisschop hadde doedertieden een sleutel van de hemelpoort en hi'j zol d'r wel es even veur zorgen dat die minne Stellingwarvers daor niet naor binnen gaon konnen. Hi'j ontzegde oons de hemel mit een karkelike straf. Hi'j dee oons in de ban. Dat was doe, in 1309 niet zo mooi. Vandaege biwwe d'r eins wel wat bliede omme want laot díe brief, die banbrief now krek et an now toe ooldst bekende dokement wezen waor de naeme Stellingwarf letterlik in veurkomt. En laot sneuper in de oolde historie, Anne van der Helm uut Donkerbroek, die 700 jaor oolde brief now vunnen hebben in archieven in Utrecht! Daoromme vieren we dit hiele jaor rondomme in oonze beide gemienten Oost- en Weststellingwarf een betien feest. Niet omreden et laand (de terra) Stellingwarf 700 jaor bestaot of dawwe doe rond et jaor 1309 de slag om et kesteel van Vollenhove verleuren hebben vanzels, mar omreden et al zo lange leden is - en now dan krek 700 jaor - dat de naeme Stellingwarf op pepier bekend is, en dat et stok pepier vunnen is waor dat zwat op wit op staot.


© Piet/er Bult