Inleiding
Weeromme naor Biebel
Weeromme naor Stellingwarfs
Naor Inhoold
Home
Inleiding op de Biebel
De biebel is een bundeling van een groot tal boeken uut et oolde
Israël, et antieke jodendom en et vroege christendom. Et woord 'biebel'
komt van et Griekse woord biblia, dat 'boeken' of 'geschriften'
betekent. De ooldste schriftelike overleverings in de biebel rieken op
zien minst weeromme tot de achtste ieuw v.Chr., de jongste geschriften
bin riekaans schreven an et begin van de twiede ieuw n.Chr. Veur joden
en christenen is de biebel een heilig boek dat veur heur persoonlik
grote betekenisse het en dat in karke en synagoge een centraol plak
het. In de westerse kultuur speult de biebel al iewenlaank een
belangrieke rolle; zien invloed is op een protte maotschoppelike
terreinen anwiesber en biebelse thema's kommen onder meer veur in de
schilderkeunst, de meziek en de literetuur.
Et eerste pat van de biebel bestaot uut boeken uut et oolde Israël en
et vroegste jodendom. Disse boeken bin oorspronkelik in et Hebreeuws en
Aramees schreven. Veur joden bin disse boeken saemen heur biebel,
Tenach. De titel Tenach is vormd uut de beginletters van de drie dielen
waor de biebel neffens de joodse tredisie uut bestaot: Tora ('wet'),
Neviiem ('profeten') en Ketoeviem ('geschriften'). An et aende van de
eerste ieuw n.Chr. lag min of meer vaaste wat boeken tot de joodse
biebel heurden. In de christelike tredisie wodt dit gedielte van de
biebel et Oolde Testement nuumd. Die titel wodde in de vroege karke
bruukt om an te geven dat die boeken bi'j de eerste tied van de
geschiedenis heurden, de tied veur de komst van Jezus.
In disse editie van de biebel is (via de nederlaanse NBV), krek as in
een protte aandere vertaelings, veur een indielinge keuzen die
weerommegaot op de Septuaginta, de ooldste Griekse vertaeling van de
joodse biebel. Et Oolde Testement begint dan mit de boeken van de wet,
waorin onder meer verhaelen te vienen binnen over de oergeschiedenis
van et meensdom, et ontstaon van et volk Israël en de wet die God an
Israël geven het. Daornao volgen de historische boeken, waor de
veerdere geschiedenis van Israël in verteld wodt. Nao een vuuftal
poëtische boeken sluten de profeteboeken et Oolde Testement of.
In et Oolde Testement is een keur an literaire genres te vienen. D'r is
proza en poëzie, d'r bin wetten en wieshiedsboeken, lofpriezings en
klaeglieden, profetische anklachten en visioenen. Ok binnen de boeken
kun verschillende tekstsoorten veurkommen: zo bin d'r bi'jglieks in
verhaelende boeken ok een protte gedichten te lezen.
De Hebreeuwse vertel- en dichtkeunst verschilt in pattie opzichten van
de Stellingwerfse. Een goed veurbeeld is et vaeke bruken van de
herhaeling. Uut de seins hiele kleine variaosies bliekt de veerdighied
van de Hebreeuwse verteller of dichter. Boeken as Ruth en 1 en 2 Samuel
heuren tot de hoogtepunten van de Hebreeuwse vertelkeunst; Hooglied,
Psalms en Job staon as veurbeeld veur de Hebreeuwse dichtkeunst.
Et twiede pat van de biebel bestaot uut boeken die tussen de dadde en
de eerste ieuw v.Chr. ontstaon binnen binnen et antieke jodendom. Disse
boeken bin veur een pat Griekse vertaelings van Hebreeuwse of Aramese
boeken, en veur een pat oorspronkelik in et Grieks schreven warken. In
de rooms-kattelieke tredisie heuren ze bi'j et Oolde Testement, en
wodden ze deuterokanoniek nuumd. Deuterokanoniek wil zeggen 'in twiede
instaansie an de canon toegevoegd'; de boeken heuren wel bi'j et Oolde
Testement, mar kommen niet veur in de Hebreeuwse biebel. In de
protestaans-christelike tredisie wodden ze ok wel anduded as
apocriefen. Et woord 'apocrief' dat 'verburgen' betekent, wodde al in
de vroege karke bruukt veur boeken die niet gezaghebbend acht wodden.
De deuterokanonieke boeken bevatten verschillende literaire genres. D'r
is wieshiedsliteretuur, d'r bin historische boeken waor de stried van
joodse groepen tegen de Griekse overheersers van Judea in beschreven
wodt, en boeken die as veurbeeldverhael bedoeld binnen. Ok is d'r een
tal bewarkings van en anvullings op ooldtestamentische boeken te
vienen, waoronder Toevoegings an Daniël en Ester (Grieks).
An pattie van de deuterokanonieke boeken is goed te zien dat ze
oorspronkelik niet in et Grieks schreven binnen: niet alliend bin d'r
seins veur et Grieks appatte woorden en zinskonstrukties te vienen, ok
bin ze schreven in een stiel die kenmarkend is veur de gedichten of
verhaelen uut et Oolde Testement. Goeie veurbeelden daorvan bin Judit
en Wieshied van Jezus Sirach. Aandere boeken, zoas 2 Makkabenen, staon
meer in een Griekse literaire tredisie.
Et dadde pat van de biebel bestaot uut boeken van de eerste christenen.
De boeken bin, naor we meerstal annemen, tussen ong. 50 en 130 n.Chr.
in et Grieks schreven. Disse verzaemeling boeken wodt gewoonlik et
Ni'je Testement nuumd. Die titel wodde in de vroege karke bruukt om an
te geven dat disse boeken heurden bi'j een ni'je tied van de
geschiedenis, de tied vanof de komst van Jezus. In et Ni'je Testement
staot de persoon Jezus Christus centraol. Hi'j is et hatte van et
christendom: christenen geleuven dat mit zien komst de geschiedenis een
keer neumen het en God een ni'je relaosie mit et meensdom angaon is. In
de loop van de twiede en dadde ieuw n.Chr. kwam min of meer vaaste te
liggen wat boeken tot et Ni'je Testement heurden.
In et Ni'je Testement staon vier evangelies, beschrievings van et leven
en de leer van Jezus. In et boek De haandelings van de apostels wodt
dan et ontstaon van de eerste christengemienten beschreven. Veerder
bestaot et Ni'je Testement uut een groot tal brieven, onder meer van
Paulus, iene van de belangriekste verspreiders van et christendom.
Pattie van disse brieven bin oorspronkelik schreven mit et oge op
specifieke vraogen van de adresseerden, aandere hebben een algemienere
thematiek en bin schreven veur een bried pebliek. Et laeste boek van et
Ni'je Testement is Eupenbaoring van Jehannes; in luusterrieke visioenen
wodt daorin profeteerd over de toekomst.
De boeken van et Ni'je Testement bin overwegend in een ienvooldige tael
en stiel schreven. Dit is goed te zien in Et evangelie neffens Marcus
en et boek Eupenbaoring. In pattie boeken, zoas Et evangelie neffens
Lucas, De brief an de Hebrenen en De eerste brief van Petrus, bin meer
literair behendige hanen te herkennen.
Naor Inhoold (de boeken)