Inleiding

Weeromme naor Biebel
Weeromme naor Stellingwarfs
Naor Inhoold
Home


Inleiding op de Biebel

De biebel is een bundeling van een groot tal boeken uut et oolde Israël, et antieke jodendom en et vroege christendom. Et woord 'biebel' komt van et Griekse woord biblia, dat 'boeken' of 'geschriften' betekent. De ooldste schriftelike overleverings in de biebel rieken op zien minst weeromme tot de achtste ieuw v.Chr., de jongste geschriften bin riekaans schreven an et begin van de twiede ieuw n.Chr. Veur joden en christenen is de biebel een heilig boek dat veur heur persoonlik grote betekenisse het en dat in karke en synagoge een centraol plak het. In de westerse kultuur speult de biebel al iewenlaank een belangrieke rolle; zien invloed is op een protte maotschoppelike terreinen anwiesber en biebelse thema's kommen onder meer veur in de schilderkeunst, de meziek en de literetuur.

Et eerste pat van de biebel bestaot uut boeken uut et oolde Israël en et vroegste jodendom. Disse boeken bin oorspronkelik in et Hebreeuws en Aramees schreven. Veur joden bin disse boeken saemen heur biebel, Tenach. De titel Tenach is vormd uut de beginletters van de drie dielen waor de biebel neffens de joodse tredisie uut bestaot: Tora ('wet'), Neviiem ('profeten') en Ketoeviem ('geschriften'). An et aende van de eerste ieuw n.Chr. lag min of meer vaaste wat boeken tot de joodse biebel heurden. In de christelike tredisie wodt dit gedielte van de biebel et Oolde Testement nuumd. Die titel wodde in de vroege karke bruukt om an te geven dat die boeken bi'j de eerste tied van de geschiedenis heurden, de tied veur de komst van Jezus.

In disse editie van de biebel is (via de nederlaanse NBV), krek as in een protte aandere vertaelings, veur een indielinge keuzen die weerommegaot op de Septuaginta, de ooldste Griekse vertaeling van de joodse biebel. Et Oolde Testement begint dan mit de boeken van de wet, waorin onder meer verhaelen te vienen binnen over de oergeschiedenis van et meensdom, et ontstaon van et volk Israël en de wet die God an Israël geven het. Daornao volgen de historische boeken, waor de veerdere geschiedenis van Israël in verteld wodt. Nao een vuuftal poëtische boeken sluten de profeteboeken et Oolde Testement of.

In et Oolde Testement is een keur an literaire genres te vienen. D'r is proza en poëzie, d'r bin wetten en wieshiedsboeken, lofpriezings en klaeglieden, profetische anklachten en visioenen. Ok binnen de boeken kun verschillende tekstsoorten veurkommen: zo bin d'r bi'jglieks in verhaelende boeken ok een protte gedichten te lezen.

De Hebreeuwse vertel- en dichtkeunst verschilt in pattie opzichten van de Stellingwerfse. Een goed veurbeeld is et vaeke bruken van de herhaeling. Uut de seins hiele kleine variaosies bliekt de veerdighied van de Hebreeuwse verteller of dichter. Boeken as Ruth en 1 en 2 Samuel heuren tot de hoogtepunten van de Hebreeuwse vertelkeunst; Hooglied, Psalms en Job staon as veurbeeld veur de Hebreeuwse dichtkeunst.

Et twiede pat van de biebel bestaot uut boeken die tussen de dadde en de eerste ieuw v.Chr. ontstaon binnen binnen et antieke jodendom. Disse boeken bin veur een pat Griekse vertaelings van Hebreeuwse of Aramese boeken, en veur een pat oorspronkelik in et Grieks schreven warken. In de rooms-kattelieke tredisie heuren ze bi'j et Oolde Testement, en wodden ze deuterokanoniek nuumd. Deuterokanoniek wil zeggen 'in twiede instaansie an de canon toegevoegd'; de boeken heuren wel bi'j et Oolde Testement, mar kommen niet veur in de Hebreeuwse biebel. In de protestaans-christelike tredisie wodden ze ok wel anduded as apocriefen. Et woord 'apocrief' dat 'verburgen' betekent, wodde al in de vroege karke bruukt veur boeken die niet gezaghebbend acht wodden.

De deuterokanonieke boeken bevatten verschillende literaire genres. D'r is wieshiedsliteretuur, d'r bin historische boeken waor de stried van joodse groepen tegen de Griekse overheersers van Judea in beschreven wodt, en boeken die as veurbeeldverhael bedoeld binnen. Ok is d'r een tal bewarkings van en anvullings op ooldtestamentische boeken te vienen, waoronder Toevoegings an Daniël en Ester (Grieks).

An pattie van de deuterokanonieke boeken is goed te zien dat ze oorspronkelik niet in et Grieks schreven binnen: niet alliend bin d'r seins veur et Grieks appatte woorden en zinskonstrukties te vienen, ok bin ze schreven in een stiel die kenmarkend is veur de gedichten of verhaelen uut et Oolde Testement. Goeie veurbeelden daorvan bin Judit en Wieshied van Jezus Sirach. Aandere boeken, zoas 2 Makkabenen, staon meer in een Griekse literaire tredisie.

Et dadde pat van de biebel bestaot uut boeken van de eerste christenen. De boeken bin, naor we meerstal annemen, tussen ong. 50 en 130 n.Chr. in et Grieks schreven. Disse verzaemeling boeken wodt gewoonlik et Ni'je Testement nuumd. Die titel wodde in de vroege karke bruukt om an te geven dat disse boeken heurden bi'j een ni'je tied van de geschiedenis, de tied vanof de komst van Jezus. In et Ni'je Testement staot de persoon Jezus Christus centraol. Hi'j is et hatte van et christendom: christenen geleuven dat mit zien komst de geschiedenis een keer neumen het en God een ni'je relaosie mit et meensdom angaon is. In de loop van de twiede en dadde ieuw n.Chr. kwam min of meer vaaste te liggen wat boeken tot et Ni'je Testement heurden.

In et Ni'je Testement staon vier evangelies, beschrievings van et leven en de leer van Jezus. In et boek De haandelings van de apostels wodt dan et ontstaon van de eerste christengemienten beschreven. Veerder bestaot et Ni'je Testement uut een groot tal brieven, onder meer van Paulus, iene van de belangriekste verspreiders van et christendom. Pattie van disse brieven bin oorspronkelik schreven mit et oge op specifieke vraogen van de adresseerden, aandere hebben een algemienere thematiek en bin schreven veur een bried pebliek. Et laeste boek van et Ni'je Testement is Eupenbaoring van Jehannes; in luusterrieke visioenen wodt daorin profeteerd over de toekomst.

De boeken van et Ni'je Testement bin overwegend in een ienvooldige tael en stiel schreven. Dit is goed te zien in Et evangelie neffens Marcus en et boek Eupenbaoring. In pattie boeken, zoas Et evangelie neffens Lucas, De brief an de Hebrenen en De eerste brief van Petrus, bin meer literair behendige hanen te herkennen.

Naor Inhoold (de boeken)